Πέτρος Π. Θεοδωρίδης, Οι μεταμορφώσεις της ταυτότητας-Έθνος, Νεωτερικότητα και εθνικιστικός λόγος, εκδ. Αντιγόνη, Θεσσαλονίκη 2004

Το εν λόγω πόνημα του Π. Θεοδωρίδη ασχολείται με  ζητήματα ολισθηρά και ακανθώδη: έθνος, νεωτερικότητα, εθνικισμός, εθνική ταυτότητα. Όπως παρατηρεί  στον πρόλογο του έργου  ο καθηγητής Ν. Δεμερτζής:

» Για το συγγραφέα, ο οποίος στο σημείο αυτό ακολουθεί μια συγκεκριμένη σχολή σκέψης, δεν είναι το έθνος που (προσδι)ορίζει τον εθνικισμό, αλλά το ακριβώς αντίστροφο. Με άλλα λόγια, ως ιδέα και ως ομάδα, το έθνος δεν προϋπάρχει της ιδεολογίας του εθνικισμού. Η διαιρετική πολιτική ιδεολογία του εθνικισμού συγκροτεί τη συλλογική ταυτότητα: έθνος, ως μια οριζόντια αδελφότητα, η οποία νομιμοποιεί μετα-παραδοσιακούς τρόπους πολιτικής κυριαρχίας» (μν. έργον, σελ. 13)

Ο συγγραφέας ασχολείται με αυτή την προβληματική από τη δεκαετία του ’90. Ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανεις μαζί του σε όλες τις προκείμενες του θέματος, οπωσδήποτε πρόκειται για σημαντική συμβολή στο διάλογο περί έθνους και ταυτότητας.

Ένα σημαντικό πλεονέκτημα του βιβλίου είναι η συντομία, που συνδυασμένη με την περιεκτικότητα και την εμμονή στην ουσία του θέματος, χωρίς άχρηστες λεκτικές «φιοριτούρες», καθιστά εύληπτο το περιεχόμενο του.

Επίσης το έργο διαπνέεται από ψυχραιμία. Καταθέτει τις θέσεις του, όχι εν είδει θεσφάτου, αλλά για ευρύτερο διάλογο και προβληματισμό. Τουλάχιστον, εγώ αυτή την εντύπωση αποκόμισα. Αν και το βιβλίο είχε δύσκολη θεματική δεν με κούρασε σε κανένα σημείο του.

Επιπροσθέτως ο συγγραφέας δεν φαίνεται να θέλει να «επιβάλλει» τις απόψεις του στον αναγνώστη, αλλά να τον προβληματίσει. Δουλειά συστηματική, εργώδης, ουσιαστική.

Στο α’ μέρος του βιβλίου (σελ. 25-48) ο συγγραφέας καταπιάνεται με την ερμηνεία του όρου «εθνικισμός». Κάνει μια επισκόπηση των διαφόρων προσεγγίσεων και εν συνεχεία αναφέρεται στις κρατούσες στην ακαδημαϊκή κοινότητα θεωρίες των  Kedourie, Gellner, Anderson, Giddens, Smith.  Ακολουθεί μια μικρή αναφορά στην ελληνική βιβλιογραφία, που ακολουθεί τον ίδιο δρόμο σκέψης.

Στο β’ μέρος (σελ. 51-99) διαφαίνεται η διάκριση πολιτικού και πολιτισμικού εθνικισμού, αναδεικνύονται οι ρομαντικές καταβολές του δεύτερου και γίνονται οι απαραίτητες συγκρίσεις.

Το γ’ μέρος (σελ. 103-114) επιγράφεται » Η νεωτερικότητα της εθνικιστικής ιδεολογίας». Εδώ μεταξύ άλλων αναλύεται και η γνωστή θεωρία του Hobsbawm.

Τέλος το δ’ μέρος (σελ.117-125) ασχολείται με το μεγάλο θέμα «Νεωτερικότητα και ταυτότητες», ενώ στο Επίμετρο (σελ.129-135) εξετάζονται οι «τύχες των ταυτοτήτων στην εποχή μας». Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται η βιβλιογραφία  και ευρετήριο ονομάτων και όρων.

Φυσικά στην όλη προβληματική του βιβλίου υπάρχει αντίλογος: η κοσμοσυστημική θεωρία του καθηγητού Γ. Κοντογιώργη, η προσέγγιση του καθηγητού Π. Ήφαιστου, η σύνθεση προσωποκεντρικής οντολογίας, τριλεκτικής μεθόδου (Α. Γιόρν) και θυσιαστικής θεωρίας (Ρ. Ζιράρ) που επιχειρείται από τον Θ.Ι.Ζιάκα ή η προσέγγιση του Ν. Σβορώνου κλπ.

Παραθέτουμε ένα σημαντικό απόσπασμα του βιβλίου:

Η σχέση του πολιτικού εθνικισμού με το Χρόνο

Ο πολιτικός εθνικισμός της Γαλλικής Επανάστασης χαρακτηριζόταν από μια βίαιη εκκοσμίκευση (secularization). Τη θρησκεία αντικαθιστά η λατρεία του έθνους, η «πολιτική» θρησκεία, η λατρεία του Υπέρτατου όντος. Με τη Γαλλική επανάσταση καθιερώθηκε μια νέα πρόσληψη του χρόνου, που αρχίζει με αφετηρία μια απόφανση, δηλαδή μια επαναστατική πράξη(έτος ένα της Γαλλικής επανάστασης).

Όμως παρά την ουτοπική, μελλοντική οπτική του χρόνου του πρώτου πολιτικού εθνικισμού, ο εθνικισμός θα γλιστρήσει γρήγορα στη λατρεία του παρελθόντος. Και μόνο η διάρρηξη της παραδοσιακής σχέσης με το χρόνο, που καταργεί τη «φυσική»καθημερινή διάσταση του, ο αποφαντικός τρόπος με τον οποίο ο πολιτικός εθνικισμός αντιμετωπίζει το μέλλον, επιτρέπει την τομή του σε παρελθόν και μέλλον,αποστασιοποιεί, πραγματοποιεί, μετατρέπει το χρόνο σε αντικείμενο πρός αναμόρφωση.

(Π. Θεοδωρίδη, Οι μεταμορφώσεις της ταυτότητας, σελ. 52-53).

Διαβάστε επίσης: