Οι μεταμορφώσεις της ταυτότητας

Πέτρος Π. Θεοδωρίδης, Οι μεταμορφώσεις της ταυτότητας-Έθνος, Νεωτερικότητα και εθνικιστικός λόγος, εκδ. Αντιγόνη, Θεσσαλονίκη 2004

Το εν λόγω πόνημα του Π. Θεοδωρίδη ασχολείται με  ζητήματα ολισθηρά και ακανθώδη: έθνος, νεωτερικότητα, εθνικισμός, εθνική ταυτότητα. Όπως παρατηρεί  στον πρόλογο του έργου  ο καθηγητής Ν. Δεμερτζής:

» Για το συγγραφέα, ο οποίος στο σημείο αυτό ακολουθεί μια συγκεκριμένη σχολή σκέψης, δεν είναι το έθνος που (προσδι)ορίζει τον εθνικισμό, αλλά το ακριβώς αντίστροφο. Με άλλα λόγια, ως ιδέα και ως ομάδα, το έθνος δεν προϋπάρχει της ιδεολογίας του εθνικισμού. Η διαιρετική πολιτική ιδεολογία του εθνικισμού συγκροτεί τη συλλογική ταυτότητα: έθνος, ως μια οριζόντια αδελφότητα, η οποία νομιμοποιεί μετα-παραδοσιακούς τρόπους πολιτικής κυριαρχίας» (μν. έργον, σελ. 13)

Ο συγγραφέας ασχολείται με αυτή την προβληματική από τη δεκαετία του ’90. Ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανεις μαζί του σε όλες τις προκείμενες του θέματος, οπωσδήποτε πρόκειται για σημαντική συμβολή στο διάλογο περί έθνους και ταυτότητας.

Ένα σημαντικό πλεονέκτημα του βιβλίου είναι η συντομία, που συνδυασμένη με την περιεκτικότητα και την εμμονή στην ουσία του θέματος, χωρίς άχρηστες λεκτικές «φιοριτούρες», καθιστά εύληπτο το περιεχόμενο του.

Επίσης το έργο διαπνέεται από ψυχραιμία. Καταθέτει τις θέσεις του, όχι εν είδει θεσφάτου, αλλά για ευρύτερο διάλογο και προβληματισμό. Τουλάχιστον, εγώ αυτή την εντύπωση αποκόμισα. Αν και το βιβλίο είχε δύσκολη θεματική δεν με κούρασε σε κανένα σημείο του.

Επιπροσθέτως ο συγγραφέας δεν φαίνεται να θέλει να «επιβάλλει» τις απόψεις του στον αναγνώστη, αλλά να τον προβληματίσει. Δουλειά συστηματική, εργώδης, ουσιαστική.

Στο α’ μέρος του βιβλίου (σελ. 25-48) ο συγγραφέας καταπιάνεται με την ερμηνεία του όρου «εθνικισμός». Κάνει μια επισκόπηση των διαφόρων προσεγγίσεων και εν συνεχεία αναφέρεται στις κρατούσες στην ακαδημαϊκή κοινότητα θεωρίες των  Kedourie, Gellner, Anderson, Giddens, Smith.  Ακολουθεί μια μικρή αναφορά στην ελληνική βιβλιογραφία, που ακολουθεί τον ίδιο δρόμο σκέψης.

Στο β’ μέρος (σελ. 51-99) διαφαίνεται η διάκριση πολιτικού και πολιτισμικού εθνικισμού, αναδεικνύονται οι ρομαντικές καταβολές του δεύτερου και γίνονται οι απαραίτητες συγκρίσεις.

Το γ’ μέρος (σελ. 103-114) επιγράφεται » Η νεωτερικότητα της εθνικιστικής ιδεολογίας». Εδώ μεταξύ άλλων αναλύεται και η γνωστή θεωρία του Hobsbawm.

Τέλος το δ’ μέρος (σελ.117-125) ασχολείται με το μεγάλο θέμα «Νεωτερικότητα και ταυτότητες», ενώ στο Επίμετρο (σελ.129-135) εξετάζονται οι «τύχες των ταυτοτήτων στην εποχή μας». Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται η βιβλιογραφία  και ευρετήριο ονομάτων και όρων.

Φυσικά στην όλη προβληματική του βιβλίου υπάρχει αντίλογος: η κοσμοσυστημική θεωρία του καθηγητού Γ. Κοντογιώργη, η προσέγγιση του καθηγητού Π. Ήφαιστου, η σύνθεση προσωποκεντρικής οντολογίας, τριλεκτικής μεθόδου (Α. Γιόρν) και θυσιαστικής θεωρίας (Ρ. Ζιράρ) που επιχειρείται από τον Θ.Ι.Ζιάκα ή η προσέγγιση του Ν. Σβορώνου κλπ.

Παραθέτουμε ένα σημαντικό απόσπασμα του βιβλίου:

Η σχέση του πολιτικού εθνικισμού με το Χρόνο

Ο πολιτικός εθνικισμός της Γαλλικής Επανάστασης χαρακτηριζόταν από μια βίαιη εκκοσμίκευση (secularization). Τη θρησκεία αντικαθιστά η λατρεία του έθνους, η «πολιτική» θρησκεία, η λατρεία του Υπέρτατου όντος. Με τη Γαλλική επανάσταση καθιερώθηκε μια νέα πρόσληψη του χρόνου, που αρχίζει με αφετηρία μια απόφανση, δηλαδή μια επαναστατική πράξη(έτος ένα της Γαλλικής επανάστασης).

Όμως παρά την ουτοπική, μελλοντική οπτική του χρόνου του πρώτου πολιτικού εθνικισμού, ο εθνικισμός θα γλιστρήσει γρήγορα στη λατρεία του παρελθόντος. Και μόνο η διάρρηξη της παραδοσιακής σχέσης με το χρόνο, που καταργεί τη «φυσική»καθημερινή διάσταση του, ο αποφαντικός τρόπος με τον οποίο ο πολιτικός εθνικισμός αντιμετωπίζει το μέλλον, επιτρέπει την τομή του σε παρελθόν και μέλλον,αποστασιοποιεί, πραγματοποιεί, μετατρέπει το χρόνο σε αντικείμενο πρός αναμόρφωση.

(Π. Θεοδωρίδη, Οι μεταμορφώσεις της ταυτότητας, σελ. 52-53).

Διαβάστε επίσης:

• Για το ατομο , και την συγχρονη Εξατομίκευση (απόσπασμα από το βιβλίο που επέλεξε η ιστοσελίδα «Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΝΟΣΦΕΡΑΤΟΥ»)

• Οι μεταμορφώσεις της ταυτότητας (κριτική από την ιστοσελίδα «Η ΚΑΛΥΒΑ ΨΗΛΑ ΣΤΟ ΒΟΥΝΟ»)

• Οι μεταμορφώσεις της ταυτότητας…   (κριτική από την ιστοσελίδα «ΠΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΑ» και βιβλιοκρισία του  Παναγιώτη Γ. Μαντζούφα)

• «Ο εθνικισμός είναι το ψυχολογικό συναίσθημα της κυριαρχίας» (συνέντευξη του συγγραφέα στον   Δημήτρη Γκιβίση της «Εποχής»)

• update 19-1-2011: Η Νεωτερικότητα και η Νοσταλγία της Κοινότητας (απόσπασμα του βιβλίου από τη «ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΝΟΣΦΕΡΑΤΟΥ»)

Προτάσεις ΙΙΙ:Κάντε δώρο ένα βιβλίο(β’)

Επανερχόμαστε με μερικές ακόμη βιβλιοπροτάσεις. Τώρα στις γιορτές κάντε το καλύτερο δώρο: ένα βιβλίο.

• Ζακλίν Ντε Ρομιγύ, Πόσο επίκαιρη είναι η αθηναϊκή δημοκρατία σήμερα; (εκδόσεις Ερμής).

Λέει η αείμνηστη Ντε Ρομιγύ (στη σελ. 77):
«Οι Αθηναίοι ένιωθαν ελεύθεροι επειδή ανήκαν σε μια ελεύθερη πόλη: το γεγονός ότι ανήκαν στην πόλη τους έδινε ελευθερία. Για μας που ζούμε σε μεγάλα Κράτη, το σημαντικό είναι ο καθένας από εμάς, ανεξάρτητα από τους άλλους, να μπορεί να κάνει αυτό που επιθυμεί».
Βιβλίο σημαντικό και εύληπτο μια και πρόκειται για συνομιλίες της Ντε Ρομιγύ με τον F. Amedeo.

• Μελέτης Μελετόπουλος, Το ζήτημα του πατριωτισμού (εκδ. Παπαζήση).

Μακριά από τη «μόδα» των θεωριών της «εθνογένεσης»  το βιβλίο του Μ. Μελετόπουλου προσεγγίζει  με κριτική διάθεση προβλήματα που «καίνε»: πατριωτισμός, εθνική ταυτότητα και συνείδηση, ελληνοτουρκικές σχέσεις, Σχέδιο Ανάν, διαστρέβλωση της Ιστορίας. Το βιβλίο κάνει σκληρή κριτική και στους «επαρχιώτες»  ελληνομέτρες  «υπερπατριώτες» και προτείνει έναν υγιή πατριωτισμό.

• Martha Nussbaum (επιμ.), Υπέρ πατρίδος Πατριωτισμός ή κοσμοπολιτισμός; (εκδ. Scripta)

Μεγάλοι διανοούμενοι της εποχής μας συζητούν για το δίπολο: πατριωτισμός-κοσμοπολιτισμός. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους Ch. Taylor, K. A. Appiah, J.Butler, R.Falk. Ζωντανή αντιπαράθεση, πολιτισμένος διάλογος.

• George Steiner- Antoine Spire, Η βαρβαρότητα της άγνοιας (εκδ. Scripta)

Μια ραδιοφωνική συνέντευξη του Steiner (1997) που έγινε βιβλίο! Μην το χάσετε!

Ακολουθούν μερικές ακόμη προτάσεις πολύ αξιόλογων έργων, χωρίς δικά μας  σχόλια. Καλές γιορτές σε όλους!

 

Προτάσεις ΙΙ: Κάντε δώρο ένα βιβλίο

Το βιβλίο ως δώρο, ήταν, είναι και θα είναι πολύτιμο. Μια και πλησιάζουν τα Χριστούγεννα σας δίνουμε μερικές προτάσεις. Το κριτήριο επιλογής είναι σαφώς υποκειμενικό. Αποφύγαμε πάντως τα «ευπώλητα» και -όσο μπορέσαμε- τις «επικαλύψεις» σε σχέση με παλιότερες αναφορές μας.

Ιδού λοιπόν:

1. π. Νικ. Λουδοβίκος, Οι τρόμοι του προσώπου και τα βάσανα του έρωτα (Αρμός)

Το βιβλίο του π. Νικ. Λουδοβίκου, το είχαμε προτείνει και παλιότερα.

Σημαντικό πόνημα, ιδία για την κριτική του στο Στ. Ράμφο, αλλά και στις θέσεις του μητρ. Περγάμου κ. Ιωάννη (Ζηζιούλα) για το πρόσωπο και τη φύση. Ο π. Νικόλαος έχει ΑΠΟΨΗ και τη διατυπώνει χωρίς φόβο και πάθος. Αν στα ενδιαφέροντα σας εντάσσεται η συζήτηση περί προσώπου, τότε αυτό το βιβλίο πρέπει να το μελετήσετε οπωσδήποτε.

2. Ευ. Κοροβίνης, Η νεοελληνική φαυλοκρατία (Αρμός)

Το συνιστούμε ανεπιφύλακτα. Χαιρόμαστε ιδιαιτέρως που το βιβλίο είναι στην πέμπτη έκδοση. Το αξίζει.

3. Κ. Ζουράρις, Φιλοκαλούμεν μετ’ ανταρσίας(Αρμός)

Για το βιβλίο  έχουμε γράψει παλιότερα.

4. Alain Badiou, Μικρό φορητό πάνθεον (Άγρα)

Ένας μεγάλος της φιλοσοφίας μιλά για Ντελέζ, Φουκώ, Ντεριντά, Αλτουσέρ, Λακάν, Λυοτάρ και πολλούς άλλους.

5. Γιάννης Χάρης, Η γλώσσα,τα λάθη και τα πάθη (Πόλις)

Δυο τόμοι με δοκίμια και προβληματισμούς του Γ.Η.Χάρη για τη γλώσσα μας.

Θα επανέλθουμε και με άλλες προτάσεις.

Παρουσίαση του νέου βιβλίου του Σπύρου Κουτρούλη

Το νέο βιβλίο του Σπύρου Κουτρούλη Ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας, Αισθητική και Ιδεολογίες του Νέου Ελληνισμού,θα παρουσιαστεί την Τετάρτη 8 Δεκεμβρίου, στις 7.30 το απόγευμα στο πολιτιστικό κέντρο του Ι.Ν. Φανερωμένης Χολαργού (στην πλ. Φανερωμένης, απέναντι από το βιβλιοπωλείο  «χωρίς όνομα»).

Για το βιβλίο θα μιλήσουν ο Γιώργος Καραμπελιάς , εκδότης, o Μελέτης Μελετόπουλος, συγγραφέας και ο Σπύρος Κουτρούλης.

Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε   στο ιστολόγιο του βιβλιοπωλείου «χωρίς όνομα»:

http://papaleonidasdimitris.wordpress.com