Σταύρος Ζουμπουλάκης, Έντεκα συναντήσεις

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Έντεκα συναντήσεις: Συζητώντας με τον Στρατή Μπουρνάζο, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2020, ISBN: 978-960-435-688-1.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου: 

Ο τόμος αυτός είναι καρπός έντεκα συναντήσεων και συζητήσεων του Σταύρου Ζουμπουλάκη με τον Στρατή Μπουρνάζο. Οι δυο συνομιλητές συμφώνησαν εξαρχής να συζητήσουν, χωρίς συμβατικότητες, για θέματα που τους απασχολούν.

Το βιβλίο ξεκινάει με τα καλοκαίρια των παιδικών χρόνων και την περίοδο των σπουδών του Ζουμπουλάκη στην Αθήνα και στο Παρίσι, με τα διαβάσματα και τους δασκάλους του. Οι δυο συζητητές μιλάνε κατόπιν για το σχολείο, όπου ο πρώτος δούλεψε χρόνια, την εμπειρία της τάξης και της διδασκαλίας, την αντίληψή του για την εκπαίδευση, για την εποχή που υπήρξε διευθυντής της Νέας Εστίας, καθώς και για τα δύο ιδρύματα των οποίων είναι σήμερα επικεφαλής: τον Άρτο Ζωής και την Εθνική Βιβλιοθήκη. Τέλος, για ζητήματα γενικότερα και μεγάλα, όπως η αρρώστια και ο πόνος, η πίστη και η θρησκεία, ο εβραϊσμός και ο αντισημιτισμός, η πολιτική και η Αριστερά, η λογοτεχνία. Αναφέρονται σε προσωπικότητες γοητευτικές, όπως ο Άγγελος Ελεφάντης, o Κορνήλιος Καστοριάδης και ο Ζήσιμος Λορεντζάτος.

Συζητώντας, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης και ο Στρατής Μπουρνάζος βουτάνε στα βαθιά, αλλά και πλατσουρίζουν στον αφρό, στα καθημερινά. Πετάγονται, έτσι, κατά τη φράση του Βάρναλη (που χρησιμοποιεί και ο Παλαμάς για να εγκωμιάσει την ποίηση του πρώτου), «από την καβαλίνα του δρόμου στην κορφή της διπλανής ροδακινιάς».

***

Αποσπάσματα από το βιβλίο:  

1

[…] στην Ελλάδα, μη γελιόμαστε, απέξω μεταφέρουμε μοντέλα, σχήματα, διδακτικές μεθόδους. Κι αυτό είναι ενίοτε σοβαρό πρόβλημα, όταν πράγματα που στο εξωτερικό έχουν ήδη δείξει τις αδυναμίες, τα όρια και τα αδιέξοδα τους, εμείς τα φέρνουμε εδώ ως θέσφατα. […]

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Έντεκα συναντήσεις: Συζητώντας με τον Στρατή Μπουρνάζο, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2020, σελ. 217-218.

***

2

[…]Ένας φιλελεύθερος Εβραίος δεν μπορεί  ποτέ να δεχτεί την ιδέα της περιουσιότητας, ότι υπάρχει ένας λαός «εκλεγμένος», και γι’ αυτό έγιναν και πολλές προσπάθειες να την ερμηνεύσουν αλλιώς. Ο Λεβινάς, ας πούμε, λέει  ότι περιουσιότητα σημαίνει ευθύνη: εμείς έχουμε μεγάλη ευθύνη, μεγαλύτερη απ’ όλους τους άλλους. Πρόκειται δηλαδή για μια εκλογή ευθύνης, όχι προνομίων.[…]

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Έντεκα συναντήσεις: Συζητώντας με τον Στρατή Μπουρνάζο, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2020, σελ. 338-339.

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Άσπονδοι αδελφοί

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Άσπονδοι αδελφοί: Εβραίοι, χριστιανοί, μουσουλμάνοι, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2019, ISBN: 978-960-16-8357-7.

 

 

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Τα περισσότερα κείµενα αυτού του βιβλίου συζητούν µια σκοτεινή πλευρά των τριών µονοθεϊσµών, εκείνη που αφορά τη µεταξύ τους σχέση, η οποία είχε για κύριο γνώρισµά της τη µισαλλοδοξία και σφραγίστηκε συχνά από το χυµένοαίµα, και ας αναγνωρίζουν και οι τρεις ως κοινό πατέρα της πίστης τους τον Αβραάµ. Το πρότυπο αυτού του µίσους είναι ο χριστιανικός αντιιουδαϊσµός. Εχθρότητα, συχνά µάλιστα σφοδρότερη, χώρισε και τους πιστούς της ίδιας θρησκείας µεταξύ τους: η Ευρώπη έχει πικρή πείρα αυτής της εχθρότητας µε τους οµολογιακούς θρησκευτικούς πολέµους του 16ου αιώνα και σήµερα είµαστε µάρτυρες αιµατηρής εχθρότητας στο εσωτερικό του Ισλάµ. Γίνεται ωστόσο λόγος στις σελίδες του βιβλίου και για ορισµένες φωτεινές περιπτώσεις ανθρώπων, χριστιανών περισσότερο, που άφησαν πίσω τους αιώνες µισαλλοδοξίας και έζησαν και πέθαναν για έναν κόσµο φιλοξενίας και ελευθερίας. Την ειρηνική συνύπαρξη των πιστών των διαφόρων θρησκειών, την οποία δεν µπόρεσαν να την εγγυηθούν οι ίδιες, την εγγυάται το δηµοκρατικό, ουδετερόθρησκο κράτος, γι’ αυτό θα έπρεπε και οι ίδιες οι θρησκείες να το υπερασπίζονται παντού και χωρίς εξαιρέσεις.

***

Παραθέτουμε την κριτική του Μιχάλη Πάγκαλου που δημοσιεύθηκε στην «Εφημερίδα των συντακτών» στις 19/10/2019: 

Ο Θεός στον αδελφό

Του Μιχάλη Πάγκαλου

Με το Άσπονδοι αδελφοί ο Σταύρος Ζουμπουλάκης μελετά, μεταξύ άλλων, το παρελθόν και το παρόν των μονοθεϊστικών θρησκειών, καθώς και τις μεταξύ τους αντιφορές και συγκρούσεις. Διανοούμενος πρώτης γραμμής ο Ζουμπουλάκης, πιστός χριστιανός και βαθιά αριστερός –αλλά αριστερός με αφανάτιστη και αδογμάτιστη σκέψη–, δεν μιλά ως αποστασιοποιημένος παρατηρητής, δεν γράφει ακαδημαϊκά: διαθέτει προσωπικό ερώτημα. Όπως σε όλα του τα γραπτά, έτσι και εδώ ο προσεκτικός αναγνώστης διακρίνει πίσω από τις γραμμές την έντονη αγωνία του συγγραφέα για το μέλλον της θρησκείας και της ηθικής στον κόσμο μας. Ο συγγραφέας ξαναπιάνει έτσι το νήμα του προβληματισμού που είχε καταθέσει στο Ο Θεός στην πόλη (Εστία, 2002).

Οι χριστιανοί διώκονται στις μουσουλμανικές χώρες μέσα στη γενική αδιαφορία. «Ο χριστιανισμός -λέει ο Ζουμπουλάκης- είναι σήμερα η πλέον διωκόμενη θρησκεία στον πλανήτη» (203). Ποιο είναι το μέλλον των μονοθεϊστικών θρησκειών σε μια άθεη Ευρώπη που, αφενός, αδιαφορεί για τους διωγμούς των χριστιανών και, αφετέρου, μισεί η ίδια –αναβιώνοντας αρχαϊκούς φόβους– τον πρόσφυγα, τον ξένο και τον μουσουλμάνο; Ο μονοθεϊσμός, ως σχολείο «φιλοξενίας και αντιρατσισμού» (Λεβινάς), θα μπορούσε να αποδυναμώσει την ευρωπαϊκή Ακροδεξιά.

Ο Ζουμπουλάκης δεν εξωραΐζει, αλλά μιλά με βαθιά γνώση και επιχειρήματα. Το βιβλίο εξετάζει τη «σκοτεινή πλευρά» των τριών μονοθεϊσμών, δηλαδή, την αμοιβαία μισαλλοδοξία που οδηγεί στο χυμένο αίμα. Οι σχέσεις μεταξύ των τριών «τέκνων του Αβραάμ», ιουδαϊσμού, χριστιανισμού και ισλάμ, υπήρξαν συχνά μέσα στην Ιστορία σχέσεις φανατισμού και μίσους.

Τέσσερις από τις μελέτες του είναι αφιερωμένες στο πρόβλημα του χριστιανικού αντιιουδαϊσμού και του αντισημιτισμού. Με παρρησία, θεωρεί μάλιστα τον χριστιανικό αντιιουδαϊσμό το «πρότυπο» των μορφών που λαμβάνει η θρησκευτική μισαλλοδοξία. Στο ερώτημα του Ρεζίς Ντεμπρέ «πώς είναι δυνατόν να λατρεύεις τον Θεό του ελέους και ταυτόχρονα να σκοτώνεις και μάλιστα εν ονόματι αυτού ακριβώς του Θεού;» ο Ζουμπουλάκης προτιμά να μη δώσει μια βολική, ιδεολογική απάντηση, αλλά να το κρατήσει ανοιχτό:

«[το ερώτημα] μένει πάντα εκεί, αναπάντητο, για να τυραννά τη συνείδηση και να την κρατάει άγρυπνη. (…). Η Βίβλος λοιπόν πρώτη, χιλιάδες χρόνια πριν από τον Ντεμπρέ, έφερε στο φως της συνείδησης το φοβερό ενδεχόμενο να λατρεύεις τον Θεό και να σκοτώνεις τον αδελφό σου» (37, 40).

Τα κείμενα αυτά του βιβλίου για τον χριστιανικό αντιιουδαϊσμό και τον αντισημιτισμό αποτελούν πρωτοποριακές για τη χώρα μας μελέτες των ζητημάτων αυτών. Ο Ζουμπουλάκης θεωρεί ότι το ιστορικό αίνιγμα είναι ο αντιιουδαϊσμός. Ο συγγραφέας διαφοροποιείται εδώ από διεθνούς κύρους μελετητές του αντιιουδαϊσμού, όπως ο Ντέιβιντ Νίρεμπεργκ. Πράγματι, στο σπουδαίο βιβλίο του Anti-Judaism: The Western Tradition (2014), ο Νίρεμπεργκ θεωρεί ότι με την αντιιουδαϊκή πολεμική η Δύση εξήγησε και πολέμησε «ό,τι ήθελε εκάστοτε να εξηγήσει και να πολεμήσει» (131). Σύμφωνα με τον Ζουμπουλάκη, όμως, η γενική ερμηνεία αυτή του Νίρεμπεργκ υποτιμά την τεράστια σημασία που έχει για τη χριστιανική συνείδηση και τον πολιτισμό της Ευρώπης το ιδρυτικό κείμενο της Καινής Διαθήκης. Δεν βλέπει έτσι ότι η πηγή του αντιιουδαϊσμού της χριστιανικής Εκκλησίας βρίσκεται μέσα στην ίδια την Καινή Διαθήκη:

Αν η πηγή αυτή βρίσκεται, όπως πιστεύω, στην Καινή Διαθήκη, το ερώτημα γίνεται εξαιρετικά δυσαπάντητο και για ορισμένους μας τραγικό. […] ανάμεσα στις δύο θρησκείες [ιουδαϊκή και χριστιανική] θα υπάρχει πάντα ένταση και σύγκρουση (71).

Οσο δύσκολη και τραγική και αν είναι η διαπίστωση αυτή, μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για μια στάση αυτοκριτικής και μετάνοιας των χριστιανικών Εκκλησιών στο ζήτημα της ιστορικής τους σχέσης με τον εβραϊκό κόσμο. Η αυτοκριτική αυτή διεργασία μάλιστα έχει ήδη γίνει από την Καθολική και τις Προτεσταντικές Εκκλησίες, δίνοντάς μας σπουδαία κείμενα και Διακηρύξεις, όπως η Nostra Aetate (1965) της Β’ Βατικανής: «όλα όσα ορίζει η Nostra Aetate αποτελούν πλέον στοιχειώδεις πεποιθήσεις ενός σημερινού χριστιανού της Δύσης» (107). Αντίθετα, για την Ορθόδοξη Εκκλησία ο συγγραφέας διαπιστώνει ότι «η φρικτή είδηση της εξόντωσης των Εβραίων στο Αουσβιτς δεν έχει ακόμη φτάσει στα αυτιά της» (71).

Το βιβλίο συμπληρώνεται και από άλλα κείμενα (είκοσι τρία συνολικά), εντελώς ξεχωριστά το καθένα τους. Σε ένα από αυτά («Χριστιανική μαρτυρία στη Γάζα»), ο συγγραφέας αναφέρεται στον Παλαιστίνιο καθολικό Μανουέλ Μουσαλάμ, ιερέα μιας μικρής κοινότητας διακοσίων ψυχών στη Γάζα, σε αυτήν την «ανοιχτή φυλακή ενάμισι εκατομμυρίου μουσουλμάνων, διαρκώς σε εμπόλεμη κατάσταση» (171). Το καθοριστικό βίωμα του Μουσαλάμ είναι το βίωμα της εξορίας, το βίωμα του ίδιου του Χριστού, του «κατεξοχήν Εξόριστου» (Ιω 1:10-11). Σε αυτήν την τρομακτικά δύσκολη συνθήκη, ο αμπουνά Μανουέλ Μουσαλάμ πορεύεται ξαρμάτωτος, με μοναδικό του στήριγμα την πίστη του στον Χριστό:

Είμαι ένα άγριο δέντρο μπολιασμένο στο μοναδικό δέντρο που είναι ο Χριστός. Στη ζωή μου φοβήθηκα, αρρώστησα, συνάντησα δυσκολία με το Ισραήλ, αλλά ταυτόχρονα δούλεψα, βοήθησα παιδιά να μεγαλώσουν, φρόντισα φτωχούς, αρρώστους, λαβωμένους της ζωής, κήρυξα το Ευαγγέλιο (181).

Εν κατακλείδι, οι φωτεινές αυτές περιπτώσεις ανθρώπων, χριστιανών κατά βάση, που αφήνοντας πίσω τους αιώνες μισαλλοδοξίας έζησαν και πέθαναν για έναν κόσμο αγάπης και ελευθερίας, έρχονται να φωτίσουν με ένα άλλο φως ολόκληρο το βιβλίο. Χωρίς υπερβολή, οι Άσπονδοι αδελφοί αποτελούν πολύτιμο βοήθημα και, θα τολμούσα να πω, στήριγμα για κάθε άνθρωπο που αντιλαμβάνεται ότι η πίστη στον Θεό οφείλει να συνομιλεί με την εποχή της και, κυρίως, να αντιπαλεύει τη δεισιδαιμονία και τον φανατισμό που οδηγούν στο μίσος του άλλου ανθρώπου. Το βιβλίο είναι φωτεινό. Το φως της πίστης δεν σβήνει αλλά δυναμώνει με το φως του λόγου και της αλήθειας.

Σωστά, ο Ζουμπουλάκης επισημαίνει ότι ο εγγυητής της ειρηνικής συνύπαρξης των μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών δεν είναι άλλος από το ουδετερόθρησκο (laïc) δημοκρατικό κράτος. Μόνο η δημοκρατία μπορεί να εγγυηθεί την ελευθερία, το ελεύθερο φρόνημα που είναι προϋπόθεση μιας συνειδητής αφιέρωσης στον Θεό. Αυτό σημαίνει ότι η δημοκρατία δεν είναι μόνο «διαδικασία»: δεν μπορεί να «συναντιόμαστε μέσα στην παραίτηση από αυτό που είμαστε» [Αντρέ Νεέρ] (71). Αν αυτό ισχύει για όλες τις μονοθεϊστικές θρησκείες, ο λόγος και η δημοκρατία αποτελούν σήμερα προϋπόθεση και για έναν φωτεινότερο και ευαγγελικότερο χριστιανισμό.

https://www.efsyn.gr/tehnes/ekdoseis-biblia/anoihto-biblio/215374_o-theos-ston-adelfo

Μανώλης Πιμπλής, Πάντα με τη μεριά των φτωχών και των αδικημένων (με αφορμή το βιβλίο «Στ’ αμπέλια» του Στ. Ζουμπουλάκη)

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Στ’  αμπέλια, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2018, ISBN: 978-960-435-641-6.

 

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου: 

Δεν βρίσκω τίποτε πιο βαρετό από το να ακούς ή να διαβάζεις για τα παιδικά χρόνια κάποιου, πρέπει πράγματι να τον αγαπάς πολύ για να το αντέξεις. Δεν είχα καμιά διάθεση να διηγηθώ εδώ τα δικά μου παιδικά χρόνια, παρά τόσο μόνο όσο χρειαζόταν για να αποτυπωθεί το χνάρι αυτού του αιωνόβιου, χτεσινού μα και οριστικά καταποντισμένου κόσμου. Αυτός ο κόσμος με συγκινεί βαθιά, όχι γιατί είναι ο κόσμος της παιδικής μου ηλικίας -δεν ήταν άλλωστε αποκλειστικά-, αλλά γιατί είναι ο κόσμος των αγαπημένων μου ανθρώπων, των ανθρώπων που με αγάπησαν και τους αγάπησα πολύ. Τον σκέφτομαι πάντα με συγκίνηση, αλλά δεν τον νοσταλγώ. Υπάρχει συγκίνηση χωρίς νοσταλγία, ίσως μάλιστα να είναι έτσι πιο αδρή.

Στ. Ζ.

***

Παραθέτουμε την κριτική του Μ. Πιμπλή που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Εποχή» στις 25/11/2018:

 

Πάντα με τη μεριά των φτωχών και των αδικημένων

«Δεν με διαμόρφωσαν τα γράμματα και οι τέχνες, ό,τι είμαι το χρωστάω σε όσα έζησα, κυρίως σε όσα έζησα με την αδερφή μου. Τα εννιά καλοκαίρια στ’ αμπέλια έπαιξαν και αυτά σημαντικό ρόλο στη ζωή μου, όπως αναγνώρισα πολύ αργότερα. Εκείνο που τους χρωστάω κυρίως είναι ότι εκεί έχει τη ρίζα της μια ηθική επιλογή, που κάποτε πήρε και πολιτικά χαρακτηριστικά, ότι θα είμαι πάντα με τη μεριά των φτωχών και των αδικημένων. Γνώρισα στη ζωή μου και συνδέθηκα φιλικά και με πλούσιους ανθρώπους. Ευγενείς, καλλιεργημένοι, με παιδεία και ενδιαφέροντα, ευαίσθητοι, ενίοτε και φιλάνθρωποι. Όσο στενά κι αν συνδέθηκα, υπήρχε πάντα κάτι, με μια δυο εξαιρέσεις, που εμπόδιζε την πλήρη ψυχική επικοινωνία. Ήμουν με τους άλλους, ακόμη και όταν ήταν αφόρητοι. Οι μια δυο εξαιρέσεις αφορούν ανθρώπους που άλλα χαρίσματά τους μείωναν κατά πολύ την αμαρτία του πλούτου. Το χρήμα δεν είναι ποτέ μόνο το χρήμα, είναι ένας τρόπος θεώρησης του κόσμου και της ζωής, που χωρίζει τους ανθρώπους με πολύ ισχυρότερο τρόπο από ό,τι οι άλλες διαφορές. Στα ζευγάρια, για παράδειγμα, οι κάθε λογής διαφορές -εθνικές, θρησκευτικές, γλωσσικές, φυλετικές πολιτιστικές- μπορούν να γεφυρωθούν, όχι εύκολα αλλά πάντως μπορούν. Η ταξική διαφορά δεν γεφυρώνεται ποτέ!»

Είναι πράγματι εκπληκτικές οι παραδοχές που κάνει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης στα δύο αυτοβιογραφικά του βιβλία, το «Η αδερφή μου» και το ολοκαίνουριο «Στ’ αμπέλια» (εκδόσεις Πόλις και τα δύο). Ειδικά για το τελευταίο, ο συγγραφέας λέει -σωστά- ότι είναι πολύ βαρετό να διαβάζεις για τα παιδικά χρόνια κάποιου και, αν το έκανε να γράψει γι’ αυτά, το έκανε όσο χρειαζόταν «για να αποτυπωθεί το χνάρι αυτού του αιωνόβιου, χτεσινού μα και οριστικά καταποντισμένου κόσμου».
Η αλήθεια είναι, βέβαια, ότι παρόλα αυτά κατάφερε να δώσει ένα καταπληκτικό μάθημα για το πώς μπορεί, κάποιος, από τα παιδικά του χρόνια, να αντλήσει βαθιά συμπεράσματα για τον ίδιο του τον ενήλικο εαυτό, χωρίς να πέσει σε ψευτονοσταλγίες ή σε καλλωπισμούς της μνήμης, που βέβαια οδηγούν και στην παγίδα της επιφανειακής αυτοεπιβεβαίωσης.
Όμως η ουσία είναι πράγματι, όπως την προσδιόρισε. Προσπάθησε να διασώσει έναν κόσμο που χάθηκε οριστικά. Όπως άλλωστε παρατηρεί με ευστοχία: «Οι άνθρωποι της ηλικίας μου (γεννήθηκα το 1953), όσοι ειδικότερα γεννηθήκαμε σε κάποιο ελληνικό χωριό, έχουμε ένα τεράστιο πολιτιστικό πλεονέκτημα: γνωρίσαμε, όπως έλεγε ένας μακαρίτης πια Κύπριος φίλος, ένα χρόνο μεγαλύτερός μου, την ιστορία της ανθρωπότητας από το ησιόδειο άροτρο μέχρι το ταξίδι στο φεγγάρι. Κυριολεκτικά. Οι άνθρωποι στη Συκιά όργωναν, έσπερναν, θέριζαν, αλώνιζαν, όπως διαβάζουμε στο “Έργα και Ημέραι” του Ησιόδου».

 

Οι άνθρωποι στη Συκιά

Αλλά ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι στη Συκιά; Είναι οι συγγενείς του Σταύρου Ζουμπουλάκη και οι συγχωριανοί τους με τους οποίους ζούσε αποκλειστικά τα καλοκαίρια, για εννέα χρόνια, στο χωριό αυτό της Λακωνίας, όχι πολύ μακριά από τη Μονεμβασιά. Ο παπάς πατέρας του, που είχε μεγάλη αγάπη για τα γράμματα, είχε μετακομίσει στην Αθήνα μαζί με όλη την οικογένεια. Τον μικρό Σταύρο, τον έστελναν στην αδελφή του παπά στο χωριό με το που έκλειναν τα σχολεία, και με μία ρητή εντολή: να γυρίσει τουλάχιστον τρία-τέσσερα κιλά βαρύτερος, γιατί έπασχε από κυάμωση και δεν έπαιρνε ούτε δράμι βάρος με αποτέλεσμα να είναι καχεκτικός, αλλιώς «βερέμης».
Στην πραγματικότητα ο Σταύρος Ζουμπουλάκης δεν πήγαινε στην ίδια τη Συκιά αλλά σε ένα πρόχειρο καταυλισμό των κατοίκων της που λεγόταν «αμπέλια». Στ’ αμπέλια δεν υπήρχαν και πολλά κλήματα, υπήρχαν συκιές και ελιές. Κάθε κάτοικος της Συκιάς είχε εκεί ένα καλύβι (έτσι λεγόταν αν είχε κεραμοσκεπή) ή μια καμάρα (έτσι λεγόταν αν είχε πλάκα στη στέγη). Εκεί πήγαιναν οι χωρικοί το καλοκαίρι κυρίως για να οργανώσουν το μάζεμα των σύκων.

 

Αναβίωση ενός ολόκληρου τρόπου ζωής

Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, που έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής για ένα άλλο σχετικά πρόσφατο βιβλίο του, το «Υπό το φως του μυθιστορήματος», είναι εδώ και λίγα χρόνια πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης αλλά και του Δ.Σ. του βιβλικού ιδρύματος «Άρτος Ζωής». Έχει αρκετά πλούσιο δοκιμιακό έργο, έργο ποιοτικό και με μεγάλο εύρος, που εκτείνεται από μελέτες για τον Παπατσώνη και τον Παπαδιαμάντη μέχρι το ζήτημα «Χρυσή Αυγή και Εκκλησία».
Εδώ όμως πρόκειται για κάτι διαφορετικό. Πρόκειται για την αναβίωση ενός ολόκληρου τρόπου ζωής με τις καθημερινές του συνήθειες, τον πολιτισμό και το λεξιλόγιό του. Ειδικά ως προς το τελευταίο, το βιβλίο αυτό είναι θησαυρός. Ενώ ο συγγραφέας μιλάει απλά, κατά διαστήματα χρησιμοποιεί λέξεις που ελάχιστοι γνωρίζουν, λέξεις όχι του λεξικού αλλά της πραγματικής χρήσης τους, άψογα ενσωματωμένες στη ροή του κειμένου. Το πατητήρι εδώ λέγεται ληνός, ο μούστος μετριέται με μπότσες (περίπου 2,5 κιλά) ενώ τα ζώα χωρίζονται σε ζούμπερα και ζα. Τα πρώτα περιλαμβάνουν τις κότες, τα πρόβατα, τα κατσίκια, τις γίδες, τα δεύτερα είναι τα μεγάλα ζώα που χρησιμεύουν ως υποζύγια. Και στη φτώχεια που επικρατούσε τότε, οι άνθρωποι αν τύχαινε και έτρωγαν έξω έπαιρναν γίδα βραστή, γιατί το έξτρα ζουμί ήταν δωρεάν και μπορούσαν να βουτάνε ψωμί και να χορταίνουν. Και το να χάσουν ένα μεγάλο ζο ήταν χτύπημα πιο σκληρό από το θάνατο ενός νηπίου. «Ο θάνατος των μικρών παιδιών ήταν κάτι φυσικό, συνέβαινε σε όλες τις μανάδες, δεν ήταν μια σκληρή μοίρα που χτύπαγε μιαν άτυχη. Χωρίς υπερβολή, όπως ήταν αναμενόμενο να μη ζουν όλα τα κατσίκια μιας γίδας, έτσι και τα παιδιά μιας γυναίκας».

 

Κιβωτός μνήμης

Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης περιγράφει τον κόσμο αυτό με συγκίνηση, όπως λέει ο ίδιος -εμείς θα προσθέταμε και με τρυφερότητα-, αν και όχι με νοσταλγία. «Τι να νοσταλγήσεις; Τη φτώχεια, την υψηλή παιδική θνησιμότητα, την εντελώς απροστάτευτη απέναντι στην παραμικρή αρρώστια ζωή; Τη φυσική και ψυχική βία εις βάρος των μικρών παιδιών και των γυναικών; Το κουτσομπολιό, την κακολογία και τον ασφυκτικό έλεγχο της ιδιωτικής -τρόπος του λέγειν- ζωής; Τη δεισιδαιμονία και τον αναλφαβητισμό; (…) Αυτό τον κόσμο τον νοσταλγεί μόνο όποιος δεν τον έχει γνωρίσει».
Πράγματι. Ωστόσο, ακόμη και χωρίς νοσταλγία, δεν μπορεί παρά να προκαλεί δέος το γεγονός ότι μια μακραίωνη πολιτισμική ιστορία, αυτή του προνεωτερικού κόσμου, όπως λέγεται, χάθηκε μέσα σε μία μόλις γενιά, στα δικά μας χρόνια. Και είναι περίεργο ότι φάνηκε αναγκαίο στον συγγραφέα, αλλά και σε εμάς τους αναγνώστες του εντέλει, καθώς διαβάζουμε το βιβλίο και το συλλογιζόμαστε, να γραφτεί όχι ένα μυθιστόρημα που θα εμπεριέχει χαρακτηριστικά μιας άλλης εποχής, αλλά ένα καθαρό απόσταγμα εμπειριών, μια κιβωτός μνήμης για πράγματα που ξέραμε κάπως από τους πατεράδες μας και για τα οποία τα παιδιά μας ήδη δεν έχουν καμία ιδέα.

 

Ένας κόσμος σκληρός, αλλά γνήσιος

Δεν μπορεί να ξέρει κανείς αν το βιβλίο που έγραψε ο Σταύρος Ζουμπουλάκης θα έχει νόημα να διαβαστεί και μετά από τριάντα χρόνια. Μπορεί ναι, μπορεί όχι. Γιατί ο κόσμος παίρνει οριστικά άλλη ρότα και θα τον απασχολούν άλλα πράγματα. Ωστόσο για μας τώρα, για τη δική μας ταυτότητα που παραμένει εκκρεμής, το μικρό αυτό βιβλίο είναι ένα βάλσαμο. Θέλεις να το διαβάσεις και δεύτερη φορά μόλις το τελειώσεις και είναι σίγουρο ότι θα θέλεις να ανατρέχεις σε αυτό ξανά και ξανά στο μέλλον. Αν εκείνος το έγραψε, όπως λέει, επειδή πρόκειται για τον κόσμο των αγαπημένων του ανθρώπων, των ανθρώπων που τον αγάπησαν και τους αγάπησε, εμείς πάλι το διαβάζουμε -και αυτή είναι η επιτυχία του- γιατί ο κόσμος αυτός, για όσους τουλάχιστον νιώθουν ακόμα στη μύτη τους μια μυρωδιά του, είναι ένας κόσμος σκληρός μεν αλλά γνήσιος, αυθεντικός, με μια έννοια πολύ βαθύς. Μια παλέτα των βασικών χρωμάτων, των απλών γεύσεων σε όλη τους την αψάδα. Είναι δηλαδή και για μας, σαν ένας στιβαρός γονιός που χάθηκε για πάντα, αφήνοντάς μας το τραύμα μιας μεγάλης απώλειας. Ενώ ο τωρινός κόσμος, που θέλει να είναι κόσμος των ποικίλων αποχρώσεων και των ρευστών εντάσεων, μοιάζει ολοένα και πιο ξέθωρος και καχεκτικός. Και αρκετά fake. Ποιος θα νοιαζόταν αν χαθεί;

 

Μανώλης Πιμπλής

 

http://epohi.gr/panta-me-thn-meria-twn-ftwxwn-kai-twn-adikhmenwn/

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Για το Ολοκαύτωμα

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Για το Ολοκαύτωμα: Ομιλία στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος (27 Ιανουαρίου 2018), εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2018, ISBN: 978-960-435-633-1.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Στη μακρά σειρά του ιστορικού κακού, η γενοκτονία των Εβραίων κατέχει μοναδική θέση. Μοναδική δεν σημαίνει και μόνη. Η μοναδικότητα της εβραϊκής γενοκτονίας οφείλεται στον λόγο για τον οποίο έγινε (επειδή οι Εβραίοι είχαν διαπράξει το αποτρόπαιο έγκλημα να γεννηθούν) και στον τρόπο με τον οποίο έγινε (ψυχρή μεθοδικότητα, συστηματικότητα και, κυρίως, ολικότητα). Ο ναζιστικός διωγμός εναντίον των Εβραίων ήταν ολικός: οι ναζί αρνούνταν στους Εβραίους το δικαίωμα να υπάρχουν, να υπάρχουν πάνω στη γη, όλοι, μέχρις ενός. Το Ολοκαύτωμα είναι μοναδικό γεγονός καθολικής σημασίας. Αφορά ασφαλώς τους Εβραίους με έναν εντελώς ξεχωριστό τρόπο, αφορά όμως και όλους εμάς τους άλλους. Το Ολοκαύτωμα θέτει υπό διαρκή δοκιμασία την ηθική μας συνείδηση και η αναμέτρηση μαζί του ίσως μας οδηγήσει να συνειδητοποιήσουμε τουλάχιστον δύο πράγματα. Πρώτον· κανείς μας δεν είναι προφυλαγμένος από τη διάπραξη του κακού, δεν υπάρχουν κοσμοθεωρητικές εγγυήσεις έναντι της βαρβαρότητας. Μόνη εγγύηση είναι εκείνο το λεπτό, εύθραυστο και τρεπτό πράγμα που είναι η ανθρώπινη συνείδηση, όταν λάβει κάποια στιγμή τη δύσκολη απόφαση να μην κάνει κακό σε άλλον άνθρωπο. Δεύτερον· η παθητικότητα δεν είναι ηθικά ουδέτερη στάση, γιατί αφήνει το κακό να προχωράει ανεμπόδιστο.

Στ. Ζ.

 

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Ποιος Θεός και ποιος άνθρωπος;

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Ποιος Θεός και ποιος άνθρωπος; Φιλοσοφικά Δοκίμια, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2013,ISBN: 978-960-435-412-2.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Ο Θεός για τον οποίο γίνεται λόγος σε αυτό το βιβλίο είναι ο Θεός της Βίβλου, της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης αξεχώριστα, ο Θεός δηλαδή που εξέρχεται σε αναζήτηση του ανθρώπου, ο Θεός που κλείνει συμφωνίες μαζί του, που γίνεται τελικά άνθρωπος ο ίδιος. Ο άνθρωπος από την άλλη είναι ο άνθρωπος της ευθύνης απέναντι στον συνάνθρωπο, ο άνθρωπος του ελέους και της αλληλεγγύης. Ο άνθρωπος που, όταν είναι πιστός, ξέρει ότι ο δρόμος για τη συνάντηση με τον Θεό περνάει μέσα από την έμπρακτη αγάπη για τον πλησίον, είναι δηλαδή ο δρόμος της ηθικής.

Η σχέση τους είναι θυελλώδης: ο Θεός φανερώνεται και κρύβεται, μιλάει και σωπαίνει, ελεεί και τιμωρεί – ο άνθρωπος λατρεύει και αποστατεί, υπακούει και εξεγείρεται. Το θέατρο της σχέσης τους δεν είναι μόνο ο προσωπικός βίος του καθενός, είναι και η ιστορία, επηρεάζεται άρα καθοριστικά ετούτη η ούτως ή άλλως δύσκολη σχέση και από τους ανέμους που φυσάνε εκεί.

Η συζήτηση της σχέσης αυτού του Θεού και αυτού του ανθρώπου σε τούτο το βιβλίο γίνεται μέσα από το έργο φιλοσόφων και στοχαστών της εποχής μας, τοποθετείται άρα στο ιστορικό και πολιτιστικό πλαίσιο της ανάπτυξης της επιστήμης και της αυτονομίας του ατόμου.

Τα δοκίμια υποτιτλοφορούνται φιλοσοφικά, όχι επειδή θέλω να σφετεριστώ μια ιδιότητα, που δεν έχω, την ιδιότητα του φιλοσόφου, αλλά για να διευκρινιστεί απλώς εξαρχής ότι δεν είναι θεολογικά, ότι δεν εκκινούν δηλαδή από βεβαιότητες ούτε, πολύ περισσότερο, καταλήγουν σε βεβαιότητες. Συζητούν ερωτήματα που παραμένουν και για μένα τον ίδιο ανοιχτά, ακόμη και όταν φαίνεται να λαβαίνουν μια κάποια απάντηση.

Στ. Ζ.

Απόσπασμα (σε παρένθεση οι σελίδες του βιβλίου) από τό πρώτο δοκίμιο του βιβλίου («Αθήνα και Ιερουσαλήμ: Πού κατοικεί τελικά ο Σεστώφ;»):

(σελ.21)[…]Το 1928 ο Σεστώφ θα γνωρίσει το έργο του Κίκεργκωρ, μετά από επίμονη προτροπή, παραδόξως του Χούσσερλ[…]

[…]η συνάντηση του Σεστώφ με το έργο του Κίκεργκωρ, το οποίο διαβάζει στα γερμανικά, ήταν, όπως αναμενόταν, συγκλονιστική. Καρπό αυτής της συνάντησης θα αποτελέσει το βιβλίο του Ο Κίκεργκωρ και η υπαρξιακή φιλοσοφία (Φωνή βοώντος εν τη ερήμω).

(σελ. 22) Το βιβλίο είναι γραμμένο με ένταση και θέρμη, καθώς ο Σεστώφ θα βρεί στον Κίκεργκωρ πράγματα που πιστεύει και ο ίδιος, θα συναντήσει στον μοναχικό πνευματικό δρόμο του μια μαρτυρική, αδελφική φωνή. Ο Κίκεργκωρ είναι, κατά τον Σεστώφ, ο μεγάλος στοχαστής της υπαρξιακής φιλοσοφίας, η οποία αντίθετα από ό,τι η θεωρητική (speculativa), δεν επιδιώκει να κατανοήσει, αλλά να οδηγήσει τον άνθρωπο να ζήσει, να τον οδηγήσει να δρέψει τον καρπό του δέντρου της ζωής, και όχι του δέντρου της γνώσης (που οδηγεί στο θάνατο). Ο μόνος δρόμος για αυτό είναι ο δρόμος της πίστης, γιατί μόνο η πίστη, δηλαδή το Παράλογο (Absurdum), μπορεί να λυτρώσει τον άνθρωπο από τη δεσποτεία της λογικής και της ηθικής και να τον οδηγήσει στην Ελευθερία της απεριόριστης δυνατότητας, δηλαδή στον Θεό. Σε τούτο τον κόσμο της κυριαρχίας της λογικής, η φωνή του Κίκεργκωρ ήταν βεβαίως μοιραίο να μείνει για πάντα μοναχική, φωνή βοώντος εν τη ερήμω, vox clamantis in deserto[…]

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Ποιος Θεός και ποιος άνθρωπος; Φιλοσοφικά Δοκίμια, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2013,σελ. 21-22 (αποσπάσματα)

Νεοναζιστικός παγανισμός και ορθόδοξη Εκκλησία

Σταύρος Ζουμπουλάκης(επιμ.), Νεοναζιστικός, παγανισμός και ορθόδοξη Εκκλησία: Παρεμβάσεις και τεκμήρια, εκδ. Άρτος Ζωής, Αθήνα 2013, ISBN: 978-960-8053-41-0.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου (πρβλ. σελ. 13-14):

Παγανισμός, ως θεολογική έννοια, είναι η διάκριση των ανθρώπων σε δικούς μας και ξένους, σε ανώτερους και κατώτερους, σε εχθρούς και φίλους, παγανισμός είναι η λατρεία της γης, η φωνή του αίματος και της φυλής, η έξαρση της φυσικής ρώμης. Στον παγανισμό η βιβλική παράδοση αντιτάσσει την καθολικότητα του ανθρώπινου προσώπου στην απόλυτη γυμνότητά του, το ανθρώπινο πρόσωπο χωρίς κανέναν προσδιορισμό, εθνικό, φυλετικό, θρησκευτικό ή άλλον. Η πιο ακραία έκφραση της παγανιστικής θεοποίησης της φυλής και του αίματος στην ιστορία υπήρξε ο ναζισμός του 20ου αιώνα, τον οποίο στήριξαν αλίμονο, και εκατομμύρια χριστιανοί.

Το αποτρόπαιο πρόσωπο του ναζιστικού παγανισμού αναβιώνει σήμερα στον τόπο μας με τη Χρυσή Αυγή, που διακρίνει ξανά τον κόσμο, όπως οι πρόγονοί της Γερμανοί ναζί, σε ανθρώπους και υπανθρώπους, και απειλεί την κοινωνία και τη δημοκρατία μας. Ενάντια σε αυτήν την πραγματική απειλή, η διοικούσα Εκκλησία της Ελλάδος όχι μόνο δεν κινητοποιείται αλλά τηρεί, κατά πλειονότητα, μια στάση σιωπής ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, ρητής δημόσιας υποστήριξης!

Το παρόν βιβλίο -το οποίο θα ήταν εντελώς περιττό, αν η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος είχε πάρει θέση εναντίον της φονικής οργάνωσης- χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος δημοσιεύονται οι εισηγήσεις από την ομότιτλη εκδήλωση που διοργάνωσε ο Άρτος Ζωής, στις 26 Νοεμβρίου 2012 στην Αθήνα, και στις οποίες έχουν προστεθεί δύο ακόμη κείμενα μητροπολιτών. Το δεύτερο μέρος αποτελεί ένα μικρό απάνθισμα κειμένων της ίδιας της Χρυσής Αυγής, δημοσιευμένων στα έντυπά της, που δείχνουν χωρίς περιφράσεις το βαθύ μίσος κατά του χριστιανισμού.
Οι χριστιανοί πολίτες της Ελλάδος δεν έχουν σήμερα καμιά απολύτως δικαιολογία να μην πρωτοστατούν στον αγώνα εναντίον της Χρυσής Αυγής.

Στ. Ζουμπουλάκης

***

Περιεχόμενα

Προλόγισμα

ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Εισαγωγικός χαιρετισμός

Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως Άνθιμος, Επιστροφή στην κλασική ελληνική παιδεία και τη χριστιανική πίστη

Μητροπολίτης Σισανίου καί Σιατίστης Παύλος, Χρυσή Αυγή και χριστιανική διδασκαλία

Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος, Μια Εκκλησία «πολιτευομένη» είναι ένα εκκλησιαστικό μόρφωμα

Σταύρος Γιαγκάζογλου, Θεολογία και νεοναζιστικός εθνικισμός

π. Βασίλειος Θερμός, Μια ψυχαναλυτική ανάγνωση της αντιχριστιανικότητας του ναζισμού

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Χρυσή Αυγή και Ορθόδοξη Εκκλησία

Γιώργος Καλαντζής, Ο νεοναζισμός είναι ναζισμός

ΤΕΚΜΗΡΙΑ

Βιογραφικά

[πηγή περιεχομένων]

 

Το άλυτο πρόβλημα δεν είναι οι ξένοι στην πατρίδα μας. Είναι οι ντόπιοι, όταν είναι αποξενωμένοι από το Χριστό. – See more at: http://www.imalex.gr/3D327525.el.aspx#sthash.MwclQVl3.dpuf

Το άλυτο πρόβλημα δεν είναι οι ξένοι στην πατρίδα μας. Είναι οι ντόπιοι, όταν είναι αποξενωμένοι από το Χριστό. – See more at: http://www.imalex.gr/3D327525.el.aspx#sthash.MwclQVl3.dpuf

Το άλυτο πρόβλημα δεν είναι οι ξένοι στην πατρίδα μας. Είναι οι ντόπιοι, όταν είναι αποξενωμένοι από το Χριστό. – See more at: http://www.imalex.gr/3D327525.el.aspx#sthash.MwclQVl3.dpuf

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Χρυσή Αυγή και Εκκλησία

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Xρυσή Αυγή και Εκκλησία, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2013, ISBN 978-960-435-390-3.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Το πρώτο από τα κείμενα του μικρού αυτού βιβλίου γράφτηκε τον Μάιο του 2012, την επαύριο της πρώτης μεγάλης εκλογικής επιτυχίας της Χρυσής Αυγής. Το δεύτερο σχετίζεται με τη βίαιη δημόσια εμφάνισή της προς υπεράσπιση της Ορθοδοξίας, με αφορμή τη θεατρική παράσταση του «Corpus Christi» στην Αθήνα. Η οπτική του κειμένου αυτού, που έχει ως θέμα του τη βλασφημία, ορίζει την οπτική και των άλλων τεσσάρων κειμένων που ακολουθούν: η νεοναζιστική Χρυσή Αυγή, η παγανιστική, αντισημιτική, αντιισλαμική και ό,τι άλλο κακό βάλει ο νους του ανθρώπου, είναι ταυτόχρονα και μια αντιχριστιανική οργάνωση. Την οργάνωση αυτή έχει ως εκ τούτου υποχρέωση, αρχικώς και κυρίως, να την καταγγείλει ρητά και να την αποδοκιμάσει η ίδια η Εκκλησία. Παράλληλα εξηγούνται και οι λόγοι για τους οποίους δυσκολεύεται να το κάνει.

Στα έξι αυτά κείμενα πρόσθεσα δύο παλαιότερα για τον Ορθόδοξο αντισημιτισμό και φονταμενταλισμό, γιατί έκρινα ότι το πνευματικό κλίμα που περιγράφουν φωτίζει τους λόγους οι οποίοι εμποδίζουν την Ορθόδοξη Εκκλησία να αποδοκιμάσει δίχως περιφράσεις τη Χρυσή Αυγή.

Μέσα στη δίνη της οικονομικής κρίσης και τον κοινωνικό πόνο της ανεργίας, πολλοί είναι εκείνοι που υποτιμούν σήμερα τον κίνδυνο της Χρυσής Αυγής. Κάνουν λάθος. Όταν η νεοναζιστική μπόρα περάσει, ας μη θεωρήσουν πάντως ότι είχαν δίκιο που δεν ανησυχούσαν. Η μπόρα τούτη θα περάσει, επειδή ορισμένοι άλλοι, μέσα στην ίδια αυτή δίνη, δεν την υποτίμησαν μα την αντιπάλεψαν.

Στ.Ζ.

Αποσπάσματα από το βιβλίο:

Ι[1]

(…)Πιστεύω ότι η θεωρία των δύο άκρων, όπως διατυπώνεται σήμερα στην Ελλάδα, ταυτίζοντας τη ναζιστική βία με βίαιες συμπεριφορές ομάδων της Αριστεράς, είναι εκατό τοις εκατό λάθος: ενισχύει και νομιμοποιεί τη Χρυσή Αυγή και τη ναζιστική βία.

Ωστόσο, εκτιμώ ότι η άρνηση της θεωρίας των δύο άκρων, δεν πρέπει να μας οδηγήσει αναδρομικά, όπως κάνουν πολλοί σοβαροί επιστήμονες και φίλοι, σε μια άρνηση των κοινών χαρακτηριστικών σταλινισμού και φασισμού, ιστορικά. Η θεωρία της Χάννα Άρεντ για τον ολοκληρωτισμό, την οποία εγώ προσωπικά δέχομαι, μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τον χαρακτήρα αυτών των καθεστώτων, με όλες τις ιστορικές διαφορές τους. Άλλωστε, όταν στεγάζεις κάποια φαινόμενα κάτω από μια γενική έννοια, δεν σημαίνει και ότι τα ταυτίζεις — και στο εσωτερικό του φασιστικού φαινομένου, ο ιταλικός φασισμός και ο γερμανικός ναζισμός διαφέρουν πάρα πολύ.

Τέλος, το γεγονός ότι είμαστε κατά της θεωρίας των δύο άκρων, επειδή είναι επικίνδυνη πολιτικά, επειδή ενισχύει τον ναζισμό και τη Χρυσή Αυγή σήμερα, δεν σημαίνει επ’ ουδενί ότι πρέπει να κάνουμε υποχωρήσεις στο ζήτημα της νομιμότητας, των κανόνων της δημοκρατίας, του δικαίου. Πρέπει να είμαστε σταθερά εναντίον των ενεργειών που παραβιάζουν το δίκαιο, και όταν προέρχονται από την πλευρά της Αριστεράς ή των κινημάτων. Και, ταυτόχρονα, δεν μπορούμε βέβαια, σε καμιά περίπτωση, να λέμε ότι «τα δύο άκρα ταυτίζονται». Γιατί αυτό ανοίγει τον δρόμο στον ναζισμό, στη Χρυσή Αυγή.(…)

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Xρυσή Αυγή και Εκκλησία, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2013, σελ. 54-55.

ΙΙ [2]

(…)Ως συνεπής ναζιστική οργάνωση, η Χρυσή Αυγή δεν μπορεί παρά να είναι αντιχριστιανική και παγανιστική. Ο ναζισμός υπήρξε, ως γνωστόν, μια παγανιστική πολιτική θρησκεία. Στάθηκε απόλυτος αντίπαλος του χριστιανισμού, για τον οποίο πίστευε ότι μόλυνε την ανθρωπότητα με το εβραϊκό μικρόβιο, ότι κατέστρεψε, με το κήρυγμα της αγάπης και της συμπόνιας, τον εύρωστο και υγιή αρχαίο κόσμο, διέλυσε, με το πνεύμα της ισότητας, τη φυλετική οργάνωση της κοινωνίας και, με την έννοια της αμαρτίας, διέφθειρε συνολικά τους ανθρώπους, τους εκφύλισε σωματικά και πνευματικά. Οταν τα ναζιστικά στρατεύματα, οι πατέρες, κατά τη δήλωσή τους, των Χρυσαυγιτών, εισέβαλαν στην πατρίδα μας, ο Γκαίμπελς έγραφε στο ημερολόγιό του (8 Απριλίου 1941) ότι ο Χίτλερ «μισεί τον χριστιανισμό, επειδή κατέστρεψε καθετί ευγενές στην ανθρωπότητα. (…) Τι αντίθεση ανάμεσα σε έναν Δία που χαμογελά με σοφία και καλοσύνη, κι έναν σταυρωμένο Χριστό που μορφάζει από πόνο!»[3]. Για τους ναζί, ο χριστιανισμός υπήρξε ιστορικά ό, τι ακριβώς ήταν ο μπολσεβικισμός στην εποχή τους. Αυτοί οι δύο μεγάλοι διαφθορείς και καταστροφείς της ανθρωπότητας, οι κήρυκες της ισότητας και της αναρχίας, είναι και οι δύο –δεν γινόταν αλλιώς– δημιούργημα των Εβραίων.(…)

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Xρυσή Αυγή και Εκκλησία, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2013, σελ. 39-40.

——————————

[1]. Απόσπασμα συνέντευξης του Στ. Ζουμπουλάκη στον Στρ. Μπουρνάζο. Ολόκληρη εδώ.

[2]. «Χρυσή Αυγή και παγανισμός», εφ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 4-12-2012 (απόσπασμα-Ολόκληρο εδώ).

[3]. Johann Chapoutot, Ο εθνικοσοσιαλισμός και η Αρχαιότητα, μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2012, σ. 447.

Ο Στ. Ζουμπουλάκης για τον αντιναζί πάστορα Dietrich Bonhoeffer

Dietrich Bonhoeffer (1906-1945).         Φωτό από εδώ.

Απόσπασμα από την ομιλία του Σταύρου Ζουμπουλάκη με τίτλο: «Η κηρυγματική θεωρία καί πράξη του Ντήτριχ Μπονχαίφερ» στο πλαίσιο της ημερίδας που οργάνωσε ο ΑΡΤΟΣ ΖΩΗΣ με θέμα «Άς συζητήσουμε επιτέλους για το κήρυγμα» (Αθήνα, 1 Οκτωβρίου 2011). Ολόκληρη η ομιλία περιλαμβάνεται στα πρακτικά της ημερίδας, εκδ. Άρτος Ζωής, Αθήνα 2012, σελ. 112-151.

[ Σε αγκύλες οι αντίστοιχες σελίδες του βιβλίου].

[σελ. 112] (…) Ὁ Μπονχαῖφφερ ἦταν μόλις 27 ἐτῶν τή στιγμή τῆς ἀνόδου τοῦ Χίτλερ στήν ἐξουσία, καί ἦταν 39 ὅταν τόν κρέμασαν οἱ ναζί στό στρατόπεδο Φλόσσενμπουργκ, στίς 4 Ἀπριλίου, εἴκοσι μέρες πρίν τήν αὐτοκτονία τοῦ Χίτλερ (30.4.1945) καί ἕνα μήνα πρίν ἀπό τήν ἐπίσημη παράδοση της Γερμανίας(8/9.5.1945). Ζεῖ [σελ.113] δηλαδή τό μεγαλύτερο μέρος τῆς ἐνήλικης ζωῆς του καί γράφει τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ πλούσιου ἔργου του ὑπό τό ναζιστικό καθεστώς. Καί τά δύο, ἡ μικρή ζωή καί τό μεγάλο ἔργο, εἶναι ἀξεχώριστα συνδεδεμένα μέ τή μοίρα τοῦ χριστιανισμοῦ στή ναζιστική Γερμανία.

Ὁ Μπονχαῖφφερ ἀνήκει, ὡς γνωστόν, μολονότι νεαρός καί ἄγνωστος ἀκόμη, στούς πρωτεργάτες τῆς ὁμάδας ἐκείνης παστόρων καί θεολόγων τῶν προτεσταντικῶν Ἐκκλησιῶν- ἀνάμεσα τους ἀναστήματα ὅπως ὁ Μάρτιν Νιμέλλερ καί ὁ Κάρλ Μπάρτ- πού θά δώσουν ἐξαρχῆς τή μάχη κατά τοῦ κινήματος τῶν Γερμανῶν Χριστιανῶν (Deutsche Christen) καί μιᾶς κρατικῆς Ἐκκλησίας ὑποταγμένης στό Ράιχ, καί τήν ἰδεολογία του. Κεντρικό ἀφετηριακό σημεῖο αὐτοῦ τοῦ ἀγώνα θά ἀποτελέσει ἡ περίφημη «ἄρια παράγραφος» («Arierparagraph»), ἡ τρίτη δηλαδή παράγραφος τοῦ νόμου γιά τήν ἀνασυγκρότηση τῶν δημοσίων λειτουργημάτων (Gesetz zur Wiederherstellung des Berufsbeamtentums, 7.4.1933) δυνάμει τῆς ὁποίας άπαγορευόταν ἡ ἄσκηση ὁποιουδήποτε ἐκκλησιαστικοῦ λειτουργήματος σέ χριστιανούς ἑβραϊκῆς καταγωγῆς. Ἡ παράγραφος αὐτή θά γίνει οὐσιαστικά δεκτή ἀπό τή Γενική Σύνοδο τῆς Παλαιᾶς Πρωσίας, ἡ ὁποία ἔμεινε [σελ.114] στήν ἱστορία ὡς Φαιά Σύνοδος, στίς 5-6 Σεπτεμβρίου 1933. Ὁ Μπονχαῖφφερ θά πρωτοστατήσει κατά τῶν ἀποφάσεων τῆς Συνόδου, καί μέσα ἀπό τήν ἀντίδραση αὐτή θά διαμορφωθεῖ ταχύτατα ἡ ὁμάδα πού θά ἀποτελέσει τόν πυρήνα γιά τή συγκρότηση τῆς  Beckennende Kirche, τῆς Ὁμολογούσας Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία θά ἀντισταθεῖ, μέ κάθε τρόπο καί κάθε κόστος, στήν ἀκύρωση τοῦ χριστιανισμοῦ ἀπό τό Γ’ Ράιχ. Ὁ Μπονχαῖφφερ θά ἐκφράσει τήν πιό ριζοσπαστική καί ἀσυμβίβαστη τάση τῆς Ὁμολογούσας Ἐκκλησίας. (…)

(…)

Τό τελευταῖο κήρυγμα

[σελ.148] Τήν Κυριακή 8 Ἀπριλίου 1945, στό στρατόπεδο συγκεντρώσεως τοῦ Φλόσσενμπουργκ, ἕνας κρατούμενος ζητάει ἀπό τόν Μπονχαῖφφερ νά τελέσει την Κυριακή λατρεία. Ὁ Μπονχαῖφφερ ἀρχικά διστάζει, γιατί ἡ πλειονότητα τῶν κρατουμένων ἦταν καθολικοί καί ἕνας ἄθρησκος. Ἐκεῖνοι ἐπιμένουν  καί, ὅταν καί αὐτός ὁ ἄθρησκος ἀγνωστικιστής προσχωρεῖ στό αἴτημα τῶν ὑπολοίπων, ὁ Μπονχαῖφφερ δέχεται. (…) Οἱ συγκρατούμενοι του τόν ἀκοῦνε συγκλονισμένοι, ἐνῶ ἀπό τά διπλανά κελιά ἄλλοι κρατούμενοι τοῦ ζητοῦν τί ἴδιο. Δέν θά μάθουμε ποτέ τί ἀκριβῶς εἶπε ὁ Μπονχαῖφφερ σέ ἐκεῖνο τό συγκλονιστικότερο κήρυγμα τῆς ζωῆς του. Σέ λίγο δυό ὑπάλληλοι μπαίνουν στο κελί καί τοῦ φωνάζουν: «Κρατούμενε Μπονχαῖφφερ ἔλα μαζί μας». Ὅλοι [σελ. 149] ἤξεραν τί σήμαινε αὐτή ἡ φράση. Καί ὁ Μπονχαῖφφερ ἤξερε. Πῆρε παράμερα τόν Παίυν Μπέστ (Payne Best), ἔναν Ἄγγλο κρατούμενο καί, ὅπως διηγήθηκε ἀργότερα ὁ ἴδιος τοῦ εἶπε: «Ἦρθε τό τέλος- γιά μένα ἡ ἀρχή τῆς ζωῆς».(…) Τήν ἄλλη μέρα, 9 Ἀπριλίου 1945, τόν κρέμασαν. (…)

***

Στ. Ζουμπουλάκης, «Η κηρυγματική θεωρία καί πράξη του Ντήτριχ Μπονχαίφερ», στο: Στ. Ζουμπουλάκης (επιμ.), Ας συζητήσουμε επιτέλους για το κήρυγμα, πρακτικά ημερίδας, εκδόσεις ΑΡΤΟΣ ΖΩΗΣ, Αθήνα 2012, σελ. 112-114,148-149 (αποσπάσματα).

Δείτε και:

http://www.dbonhoeffer.org

Ένα βιβλίο που αξίζει την προσοχή μας: Στ. Ζουμπουλάκης, Ανίερη Συγκυβέρνηση

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Ανίερη Συγκυβέρνηση, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2011, ISBN: 978-960-435-336-1.

Από τη ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΝΟΣΦΕΡΑΤΟΥ πληροφορηθήκαμε ότι μόλις κυκλοφόρησε σε βιβλίο η λίαν σημαντική διάλεξη του Σταύρου Ζουμπουλάκη  στο Γαλλικό Ινστιτούτο, στο πλαίσιο της εκδήλωσης «Αναλύσεις, ελπίδες και προκλήσεις για τη σημερινή Ελλάδα» (16-11-2011).

Παραθέτουμε ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο που λέει μεγάλες αλήθειες:

Ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός της δεκαετίας του 1960 και του 1970 μοιάζει να είναι κάτι σαν κομμουνισμός στα μάτια των σημερινών νεοφιλελεύθερων. Η παγκοσμιοποίηση από την άλλη έχει καταστήσει εξαιρετικά δύσκολη, σχεδόν αδύνατη, τη λήψη μέτρων προστασίας των εθνικών οικονομιών.

(Στ. Ζουμπουλάκης, Ανίερη Συγκυβέρνηση,σελ. 12)

Ένα βιβλίο που αξίζει την προσοχή μας. Μην το χάσετε!

Διαβάστε επίσης:

Ανίερη συγκυβέρνηση (από το ιστολόγιο Against antisemitism – Ενάντια στον αντισημιτισμό)

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Χριστιανοί στον δημόσιο χώρο

Σταύρος Ζουμπουλάκης, Χριστιανοί στον δημόσιο χώρο: Πίστη ή πολιτιστική ταυτότητα;, εκδ. Βιβλ. της Εστίας, Αθήνα 2010, ISBN: 978-960-05-1464-3.

Για το νέο βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη  έγραψε ο Ανδρέας Πανταζόπουλος στην Ελευθεροτυπία μεταξύ άλλων:

Μια μικρή ανάπαυλα στην ακατάσχετη οικονομετρία, σε δείκτες και σε ποσοστά, σε ΑΕΠ και ελλείμματα, σε Βρυξέλλες και ΔΝΤ και στροφή σε μια στάση περισυλλογής, μια στιγμιαία έστω κλίση προς θεωρούμενα βαθύτερα, πνευματικά νοήματα της ζωής, πέρα από ζωτικές ανάγκες επιβίωσης.

Η καλή αφορμή είναι το νέο βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη (εκδότη της μηνιαίας επιθεώρησης «Νέα Εστία»): «Χριστιανοί στον δημόσιο χώρο. Πίστη ή πολιτιστική ταυτότητα;», είναι ο τίτλος του. Απηχεί τον προβληματισμό του συγγραφέα για σειρά προβλημάτων που ήδη αντιμετωπίζουν οι πιστοί χριστιανοί, αλλά και η ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία ως θεσμός, στην καθημερινότητα. Το κεντρικό ερώτημα των δοκιμίων, που έχει συγκεντρώσει σε αυτό το βιβλίο ο Ζουμπουλάκης, είναι το ακόλουθο: πώς πρέπει να υπάρχουν οι χριστιανοί Ορθόδοξοι στον δημόσιο χώρο; Ως πιστοί ή «απλώς» ως φορείς μιας πολιτιστικής ταυτότητας; Ερώτημα πολλαπλώς επίκαιρο, αφού παρακολουθεί και συναρτάται με τις εξελίξεις στον ελληνο-ορθόδοξο θεσμό, αναλύει κριτικά τις αντιφατικές πνευματικές τάσεις που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια στο εσωτερικό του, τις απόπειρες εξωστρεφούς παρουσίας του, απαλλαγμένης από στρεβλώσεις του παρελθόντος.

Ολόκληρο το άρθρο εδώ.

Η εκτίμηση των «Αναγνώσεων» για το βιβλίο είναι ότι αποτελεί ένα πολύ καλό εφαλτήριο για το διάλογο της ορθοδόξου θεολογίας  (και της «θεσμικής» εκκλησίας ευρύτερα)  με τη διανόηση του τόπου μας.

Ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς με τις απόψεις του συγγραφέα το βέβαιο είναι ότι, όπως και στο παλιότερο βιβλίο του Ο Θεός στην πόλη, ο Ζουμπουλάκης τις διατυπώνει με ενάργεια, σαφήνεια και τολμάει να θέσει ερωτήματα που «καίνε».

Να το πούμε απλά: Χτυπάει «καμπανάκια»! Το θέμα είναι: αυτοί που πρέπει τα ακούνε; Ή προτιμούν έναν αδιέξοδο παρτικουλαρισμό, μια ξεπερασμένη και καταδικασμένη  εθνικιστική ρητορεία; Ήδη από το 1872 , ως γνωστόν, το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει καταδικάσει τον «εθνοφυλετισμό«.

Με άλλα λόγια: όλα στο φως και στο δημόσιο χώρο ή πρόταξη ενός κακώς νοούμενου κοινοτισμού;

Κλείνουμε με μια μικρή διαφωνία σε όσα αναφέρει ο συγγραφέας περί λαού. Με βάση την Εγκύκλιο των Πατριαρχών της Ανατολής (1848) την οποία επικαλέσθηκε προσφάτως ο μητροπολίτης Πατρών σε ομιλία του:

Παρ’ ἡμῖν οὔτε Πατριάρχαι, οὔτε Σύνοδοι ἠδυνήθησαν ποτέ εἰσαγαγεῖν νέο, διότι ὁ ὑπερασπιστής τῆς θρησκείας ἐστί αὐτό τό σῶμα τῆς Ἐκκλησίας, ἤτοι αὐτός ὁ Λαός, ὅστις θέλει τό θρήσκευμα αὐτοῦ αἰωνίως ἀμετάβλητον καί ὁμοειδές τῷ τῶν Πατέρων αὐτοῦ.

Φυσικά το πράγμα αλλάζει, αν ο συγγραφέας δεν μιλά  θεολογικά, αλλά πολιτικά- κοινωνιολογικά.

***

update 6/6/2010:

Διαβάστε δυο αξιόλογες  βιβλιοκριτικές για το βιβλίο:

• Κώστα Καρακωτιά, Αγωνιώδης μαρτυρία για τη χριστιανική πίστη:Kριτική στις παθογένειες της θεσμικής έκφρασής της στην Ελλάδα (Καθημερινή, 6 Ιουνίου 2010).

• Βασίλη Αργυριάδη, Χριστιανοί στον δημόσιο χώρο (ιστολόγιο Ψηφίδες & Αποικία Ορεινών Μανιταριών)