Ένα αχαρτογράφητο ταξίδι

Νικόλας Σεβαστάκης, Ταξίδι στο άγνωστο: Φιλελεύθερη δημοκρατία και κρίση πολιτισμού, εκδόσεις Στερέωμα, Αθήνα 2020, ISBN: 978-960-8061-81-1.

Του Γ. Μ. Βαρδαβά

Στο νέο του εμπεριστατωμένο δοκίμιο με τίτλο Ταξίδι στο άγνωστο: Φιλελεύθερη δημοκρατία και κρίση πολιτισμού (εκδόσεις Στερέωμα, Αθήνα 2020) ο Νικόλας Σεβαστάκης συνεχίζει και επεκτείνει την προβληματική που τον απασχόλησε στο δοκίμιο του με τίτλο Φαντάσματα του καιρού μας: Αριστερά, κριτική, φιλελεύθερη δημοκρατία (εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2017). Από την εξαιρετικά εκτεταμένη και απαιτητική πολιτική θεματική του βιβλίου σταχυολογούμε παρακάτω ελάχιστες ψηφίδες.

Ο συγγραφέας υπερασπίζεται με ψυχραιμία και αίσθημα ευθύνης τη φιλελεύθερη δημοκρατία, αναγνωρίζοντας προφανώς τη δυσκολία ενός τέτοιου εγχειρήματος, σε έναν κόσμο ρευστό, όπου κυριαρχεί ο πολιτικός σχετικισμός, η λαϊκιστική δυσφορία, ο αμοραλισμός, η αδολεσχία, η προχειρότητα, ο μαξιμαλισμός, η ανελαστικότητα και η επιφανειακή προσέγγιση τύπου social media. Είναι προφανές ότι ο συγγραφέας αναγνωρίζει την εγγενή, ενίοτε, αδυναμία της φιλελεύθερης δημοκρατίας να εξάγει συναισθήματα στοιχειώδους ενσυναίσθησης για καταστάσεις κοινωνικής οδύνης και παράλληλα να αντιμετωπίσει δυναμικά τον πολιτικό σχετικισμό, το λαϊκισμό και τους νέους εθνικισμούς. Αναφέρει χαρακτηριστικά: “Η φιλελεύθερη δημοκρατία θα συνδεθεί, αναπότρεπτα, στην ιστορία της με ένα πνεύμα απογοητευτικών αυτοπεριορισμών” (μν. έργ., σελ. 23). Και λίγο παρακάτω: “Η φιλελεύθερη δημοκρατία εμφανίστηκε λοιπόν ως κάτι ελλειμματικό απέναντι σε μια πληρότητα νοήματος που την ξεπερνούσε και, κατά κάποιον τρόπο την εξέθετε” (ό.π., σελ. 23-24). Και αλλού: “Μπορούμε να συμφωνήσουμε γενικά ότι είχαν και έχουν πάντα ένα δίκιο από παλιά κάποιοι τιμητές του φιλελεύθερου δημοκρατικού πνεύματος στον ισχυρισμό τους ότι από τον φιλελευθερισμό λείπει αρκετές φορές η μυρωδιά της αληθινής πικρίας και η αίσθηση των καταστάσεων πραγματικής, σπαρακτικής οδύνης. Συχνά -και όχι αδίκως- ένας φιλελευθερισμός των ηπίων ευχολογίων εμφανίζεται ως εκτός τόπου εκεί όπου μια κοινωνική διαμάχη αποκτά ένταση ή εκεί όπου οι σχέσεις εξουσίας χάνουν κάθε αναλογικότητα και ισορροπία ” (ό.π., σελ. 86).

Καίριο σημείο του βιβλίου συνιστά η επισήμανση του συγγραφέα ότι “η υπαρξιακή ασφάλεια και οι αυθεντικές συγκινήσεις συνδέονται όλο και περισσότερο με μη φιλελεύθερες αξίες και καταστάσεις” (ό.π., σελ. 98), γεγονός που εκβάλλει στον εθνορομαντισμό, την παραδοσιαρχία, την νοσταλγική “επίκληση μιας εντατικής κοινοτικής εμπειρίας” (αυτ.), αλλά ταυτόχρονα αναδεικύει εξαιρετικά περίεργα και ετερόκλητα αμαλγάματα και υβρίδια, που, πλέον, δεν προκαλούν καμία εντύπωση στον έμπειρο πολιτικό επιστήμονα και αναλυτή. Δείγματος χάριν, δεν προκαλεί καμία έκπληξη, κατά τον συγγραφέα, η συμπόρευση τμημάτων του νεοφεμινισμού με τους υπερασπιστές του πολιτικού Ισλάμ! (βλ. ό.π., σελ. 99).

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η πολιτική ερμηνεία του συγγραφέα στο φαινόμενο της έξαρσης των νέων εθνικισμών. Ο Νικόλας Σεβαστάκης συνδέει την ανάδυση των νέων εθνικισμών με την αναζήτηση της έντασης στην πολιτική. Γράφει χαρακτηριστικά: “[…] Πως είναι δυνατή η αντίσταση στην πρόζα της δημοκρατίας από τη σκοπιά της ποιητικής της, των δημιουργικών πράξεων που δεν θέλουν να αποδεχτούν την πτώση της δημοκρατίας σε αποστεωμένη ρουτίνα; Άν το πολιτικό ενδιαφέρον προορίζεται για εφήμερες εκλάμψεις σε μια θάλασσα πολιτικού χρόνου, πως μπορούμε να φανταστούμε μια πιο απαιτητική πολιτική λογική; Εδώ βρίσκουμε σήμερα τον ρόλο των κινημάτων ταυτότητας και τις πολιτισμικές διαμάχες που γεννούν συγκρούσεις. Αυτά τα κινήματα κληρονομούν την ιδέα της έντασης που έχουν οι σωτηριολογικές πολιτικές θρησκείες αλλά σε ένα ασταθές και υπονομευμένο πλαίσιο όπου έχει χαθεί η συνεκτικότητα των μεγάλων ιδεολογικών χώρων. Οι νέοι εθνικισμοί εμφανίζονται έτσι ως οι μοναδικές ενεργές πολιτικές συλλογικότητες. Γι’ αυτό τον λόγο και οι θιασώτες τους στρέφονται αυθόρμητα και στη συνέχεια συνειδητά εναντίον του ατομικισμού της κεντροδεξιάς και της κεντροαριστεράς. Δυσπιστούν τόσο απέναντι στη γλώσσα του ορθολογικού συμφέροντος στην κεντροδεξιά όσο και απέναντι στη ρητορική των δικαιωμάτων και του πολιτισμικού φιλελευθερισμού στην κεντροαριστερά.

Ο εθνικισμός, εντέλει, λειτουργεί αυτά τα τελευταία χρόνια όπως ο κομμουνισμός πριν από κάποιες δεκαετίες: ως υποδοχέας και χειριστής ποικίλων δυσαρεσκειών που δεν σχετίζονται πάντα με εθνικές διαμάχες και στερεότυπα, ούτε καν με τον φόβο για την ανεξέλεγκτη μετανάστευση, όπως προβάλλεται κατά κόρον στη συμβατική ευρωπαϊκή συζήτηση για τις νέες μορφές λαϊκιστικής δεξιάς. […]” (βλ. ό.π., σελ. 111-112).

Ιδιαίτερα σημαντικό θεωρούμε το κεφάλαιο με τίτλο “Περιθώρια της δημοκρατίας” (βλ. σελ. 115-140), στο οποίο ο συγγραφέας αναδεικνύει το φαινόμενο του τεχνολαϊκισμού, την πρόσμιξη δηλαδή τεχνοκρατίας και λαϊκισμού (βλ. σελ. 124 κ.ε.). Παράλληλα αναφέρεται στην υπονόμευση της φιλελεύθερης δημοκρατίας: “Πέρα από όλα τα άλλα, η φιλελεύθερη δημοκρατία υπονομεύεται από το γεγονός πως η έξοδος από τις δογματικές και μεσσιανικές εκδοχές πολιτικού πάθους παίρνει τη μορφή ενός οπορτουνισμού δίχως αρχές” (βλ. ό.π., σελ. 127). Μεγάλης σημασίας είναι η επισήμανση του συγγραφέα ότι ένα σοβαρό έλλειμμα του φιλελευθερισμού είναι “η αδυναμία να προσεγγίσει ικανοποιητικά το θέμα του γιγαντισμού της εξουσίας σε όλες του τις διαστάσεις” (ό.π., σελ. 130).

Ο συγγραφέας αναδεικνύει μια σημαντική αντινομία μεταξύ της συνέργειας σε διυποκειμενικό επίπεδο και στις μορφές πολιτειακής συγκρότησης: παρά τη φαινομενική τεχνολογική πρόοδο “πολιτικά βρισκόμαστε ακόμη κοντά στη διαίρεση σε κάστες” (βλ. ό.π., σελ. 153).

Η προβληματική του συγγραφέα είναι πολυπρισματική και η διαπραγμάτευση του θέματος εξαντλητική. Στο πλαίσιο ενός σύντομου σημειώματος δεν είναι δυνατόν να αναδειχθούν όλες οι προκείμενες του σημαντικού αυτού έργου. Προτείνουμε την ενδελεχή μελέτη ολόκληρου του δοκιμίου, που προϋποθέτει σύσσωμη την προσοχή μας, χωρίς περισπάσεις.

Κλείνουμε με μία σημαντική επισήμανση του συγγραφέα περί τέχνης: “Η τέχνη μπορεί να υποδεχτεί το ναυάγιο του κόσμου και όλες τις ιστορικές καταστροφές. Συνεχίζει δημιουργικά ακόμα και σε συνθήκες πολιτικής ανελευθερίας και βαναυσότητας” (ό.π., σελ. 142).

Ηράκλειο, 3 Ιουλίου 2020

Νικόλας Σεβαστάκης, Ταξίδι στο άγνωστο

Νικόλας Σεβαστάκης, Ταξίδι στο άγνωστο: Φιλελεύθερη δημοκρατία και κρίση πολιτισμού, εκδόσεις Στερέωμα, Αθήνα 2020, ISBN: 978-960-8061-81-1.

Από την ιστοσελίδα του εκδότη: 

Παλιές ενστάσεις για τον αδύναμο χαρακτήρα της αστικής δημοκρατίας επιστρέφουν δριμύτερες. Ο συγγραφέας βλέπει καχύποπτα την εύκολη αποκαθήλωση των φιλελεύθερων δημοκρατιών τονίζει όμως ότι οι συναγερμοί είναι αναγκαίοι και πιστεύει ότι δεν έχουμε το δικαίωμα να κλείνουμε τα μάτια μπροστά στις πολιτικές αποτυχίες και στις πολιτισμικές προκλήσεις που μας περιβάλλουν.

Στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού πρώτου αιώνα πολιτικοί θεωρητικοί, καλλιτέχνες και μυθιστοριογράφοι βεβαιώνουν ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία βρίσκεται σε αποσύνθεση. Παλιές ενστάσεις για τον ρηχό και αδύναμο χαρακτήρα αυτής της δημοκρατίας επιστρέφουν δριμύτερες σε συνδυασμό με μια σοβαρή κρίση ταυτότητας του δυτικού παραδείγματος. 

Στο καινούριο του δοκίμιο ο Νικόλας Σεβαστάκης επανέρχεται στο θέμα της κριτικής του πολιτισμού και στο πώς αυτή τέμνεται με τις απαιτήσεις της πολιτικής σκέψης. Περνώντας από τους αφορισμούς του Μισέλ Ουελμπέκ και τις αφηγήσεις για την παρακμή της Δύσης στις ψυχρές διαγνώσεις των πολιτικών αναλυτών, ο συγγραφέας συζητεί τις διαφιλονικούμενες ταυτότητες της δημοκρατίας. 

Δυο ερωτήματα διατρέχουν το βιβλίο: μπορούν άραγε ιδέες και ρυθμίσεις κληρονομημένες από προγενέστερες αστικές εποχές να αντέξουν το σοκ των σημερινών ανελέητων μετασχηματισμών; Μπορεί η πολιτική συζήτηση για τη δημοκρατία να αφήσει έξω τα βαθιά, ανθρωπολογικά ερωτήματα για τον προορισμό μας; Ο συγγραφέας βλέπει καχύποπτα την εύκολη αποκαθήλωση των φιλελεύθερων δημοκρατιών από κάποιους θεωρητικούς και ανθρώπους της τέχνης. Την ίδια στιγμή όμως τονίζει ότι οι συναγερμοί είναι αναγκαίοι και πιστεύει ότι δεν έχουμε το δικαίωμα να κλείνουμε τα μάτια μπροστά στις πολιτικές αποτυχίες και στις πολιτισμικές προκλήσεις που μας περιβάλλουν.

https://www.stereoma-sa.gr/p/dokimio/taksidi-sto-agnwsto/

***

Μικρό απόσπασμα από το βιβλίο: 

[σελ.21] […] Ανάμεσα στο 2000 και στο σήμερα, παρατηρούμε την εμφανή συρρίκνωση όλων των υπερεθνικών υποσχέσεων ή μάλλον τον περιορισμό τους σε όλο και πιο μειοψηφικά  ακροατήρια στο πολιτικό κέντρο ή σε κύκλους της φιλελεύθερης αριστεράς.  Την προσοχή κερδίζουν διάφοροι ρεαλιστικοί σκεπτικισμοί που πιέζουν, όπως φαίνεται, όλους τους δρώντες παράγοντες της πολιτικής να αναπροσαρμόσουν τις «ευρωπαϊστικές» τους αυταπάτες. Η δημοκρατία ξαναγίνεται πεδίο ανταγωνισμού ανάμεσα στη ρητορική για κάποια ριζοσπαστική της επανίδρυ-[σελ.22]ση και στη ράθυμη συνέχιση των κεκτημένων τελετουργιών της. Αυτό που υποχωρεί είναι η ανακαινιστική ορμή στην οποία αναγνωρίζονταν τόσο η ακτινοβολία ορισμένων θεσπισμένων αρχών και κανόνων όσο και οι στιγμές της δημιουργικής δράσης οι οποίες έφερναν συχνά νέες ερμηνείες «στο τραπέζι». Αναγνωρίζονταν, για παράδειγμα, τόσο η ανάγκη για μια ιδέα του κοινού καλού όσο και οι δημιουργικές πολιτικές συγκρούσεις ως δύο πτυχές μιας ενιαίας κίνησης. Αυτή, ωστόσο, η πρόσληψη της δημοκρατικής ισορροπίας ανάμεσα σε στοιχεία τάξης και δυναμικές κίνησης, σε ρουτίνες και πειραματισμούς, θεωρείται πλέον είτε ξεπερασμένη από τον ρου της Ιστορίας είτε αδύναμη να εμπνεύσει τις διεκδικήσεις ατόμων και κοινοτήτων στις σημερινές πολυκερματισμένες κοινωνίες. Σε μια τέτοια κλινική διάγνωση αμηχανίας βρισκόμαστε εδώ και κάποια χρόνια, ιδίως από τότε που η ύστατη έξαρση της φιλελεύθερης δημοκρατικής αισιοδοξίας στην τελευταία δεκαετία του εικοστού αιώνα καταλάγιασε για να μετατραπεί πια σε άσχημο προαίσθημα και απαισιόδοξη προφητεία για το μέλλον. […]

Νικόλας Σεβαστάκης, Ταξίδι στο άγνωστο: Φιλελεύθερη δημοκρατία και κρίση πολιτισμού, εκδόσεις Στερέωμα, Αθήνα 2020, σελ. 21-22 (απόσπασμα)

***

Πρβλ. και:

Πρόλογος-Η αχανής ήπειρος

(εκτενές απόσπασμα από τις σελ. 11-22 του βιβλίου στην ιστοσελίδα του εκδότη)

Z. Bauman, [Περί κρίσης]

Z.Bauman-C.Bordoni, Η νεωτερικότητα σε κρίση, μετάφραση: Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, εκδόσεις Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 2016, ISBN: 978-960-17-0372-5.

(…) Διανύουμε σήμερα πολλαπλές κρίσεις, όμως η πιο οξεία απ’ αυτές -στην πραγματικότητα μια «μετα-κρίση» που καθιστά όλες τις υπόλοιπες απολύτως αδιέξοδες- είναι η κρίση λειτουργίας -ή ακριβέστερα, της «λειτουργίας όπως την ξέρουμε»-, της κληροδοτημένης και υφιστάμενης λειτουργίας του κράτους, που επιχειρήθηκε και δοκιμάστηκε από τις περασμένες γενιές που το συγκρότησαν και περίμεναν από μας να το χρησιμοποιήσουμε.(…)

Z.Bauman-C.Bordoni, Η νεωτερικότητα σε κρίση, μετάφραση: Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, εκδόσεις Ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 2016, σελ.82 (απόσπασμα)

«Φαντάσματα του καιρού μας»: Το νέο βιβλίο του Νικόλα Σεβαστάκη

 

Νικόλας Σεβαστάκης, Φαντάσματα του καιρού μας: Αριστερά, κριτική, φιλελεύθερη δημοκρατία, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2017, ISBN: 978-960-435-541-9.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Τα Φαντάσματα του καιρού μας φιλοξενούν κείμενα για τη δημοκρατία και τη διαμάχη των ιδεών στα χρόνια της ελληνικής κρίσης και της ευρωπαϊκής μελαγχολίας. Στο βιβλίο γίνεται λόγος για την Αριστερά, τα αδιέξοδα του αντιμνημονιακού ριζοσπαστισμού και τις παθογένειες της πολιτικής στη σημερινή Ελλάδα. Συνδυάζοντας την πολιτική ανάλυση και την πολιτισμική κριτική, τα Φαντάσματα επαναφέρουν ένα αίτημα κριτικής αυτογνωσίας για το παρόν, χωρίς να αποσιωπούν το γεγονός ότι ζούμε μια μετάβαση στο άγνωστο.

Ν.Σ.

Μικρό απόσπασμα από τη σελίδα 13 (συνίσταται η ανάγνωση ολόκληρου του βιβλίου):

[σελ.13] […] Η ελληνική ριζοσπαστική Αριστερά της κρίσης φρόντισε να πολιτευθεί, εντέλει, ως χώρος συσσωμάτωσης του ακραίου, συναισθηματικού δημοκρατισμού. Ο δημοκρατισμός έγινε το εύπλαστο πλαίσιο το οποίο διευκόλυνε την τυποποίηση και, σε δεύτερο πλάνο, την εκλογική απόσταξη της αγανάκτησης ως δεσπόζοντος κοινωνικού συναισθήματος. […]

Νικόλας Σεβαστάκης, Φαντάσματα του καιρού μας: Αριστερά, κριτική, φιλελεύθερη δημοκρατία, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2017, σελ. 13 (απόσπασμα)

Giorgio Agamben, Πιλάτος και Ιησούς

 

Giorgio Agamben, Πιλάτος και Ιησούς, μετάφραση: Δέσποινα Λαμπαδά, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2016, ISBN 978-618-5118-17-4.

Από το οπισθόφυλλο  του βιβλίου:

Ποιος είναι ο Πόντιος Πιλάτος, ο επίτροπος της Ιουδαίας ενώπιον του οποίου έγινε η δίκη του Ιησού, που οδήγησε στη Σταύρωση; Ένας σκληρός και ανελέητος τύραννος ή ένας δειλός και διστακτικός υπάλληλος που πείθεται τελικά από το Συνέδριο να καταδικάσει έναν άνθρωπο, έστω κι αν ο ίδιος τον θεωρεί αθώο; Ένα σαρκαστικό και αποδομητικό προσωπείο που εκφωνεί μερικές αξιομνημόνευτες φράσεις («Τι εστιν αλήθεια;», «Ίδε ο άνθρωπος!», «Ο γέγραφα, γέγραφα») ή μια αυστηρή θεολογική μορφή, δίχως την οποία δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί το δράμα του Πάθους; Παρακολουθώντας τη δίκη σκηνή προς σκηνή, ο Αγκάμπεν προτείνει μια πρωτότυπη και ακριβολόγο ανάγνωση. Στον διάλογο του Πιλάτου και του Ιησού έρχονται αντιμέτωποι δύο κόσμοι και δύο βασίλεια: η ιστορία και η αιωνιότητα, το ιερό και το βέβηλο, η κρίση και η σωτηρία.

Μικρό απόσπασμα (συνίσταται η ανάγνωση ολοκλήρου του βιβλίου): 

[…] Δικαιοσύνη και σωτηρία δεν μπορούν να συμβιβαστούν, καταλήγουν κάθε φορά να αλληλοαποκλείονται και να αλληλοεγκαλούνται. Η κρίση είναι εξίσου αμείλικτη όσο και ανέφικτη, γιατί σε αυτήν τα πράγματα εμφανίζονται χαμένα και μη διασώσιμα· η σωτηρία είναι σπλαχνική κι ωστόσο ανεπαρκής, γιατί σ’ αυτήν τα πράγματα εμφανίζονται ως αδύνατο να τεθούν σε κρίση. […]

Giorgio Agamben, Πιλάτος και Ιησούς, μετάφραση: Δέσποινα Λαμπαδά, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2016,σελ.58 (απόσπασμα)

Zygmunt Bauman, Ρευστοί καιροί

Zygmunt Bauman, Ρευστοί καιροί: Η ζωή την εποχή της αβεβαιότητας, μετάφραση: Κωνσταντίνος Δ. Γεώρμας, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2009, ISBN: 978-960-455-613-7.

Απόσπασμα από το βιβλίο:

[σελ. 170](…) Η «ουτοπία» συνήθως υποδήλωνε έναν ποθητό, ονειρεμένο, μακρινό στόχο στον οποίο η πρόοδος έπρεπε, μπορούσε και τελικά θα οδηγούσε όσους αναζητούσαν έναν κόσμο που θα υπηρετούσε καλύτερα τις ανθρώπινες ανάγκες. Ωστόσο, στα σύγχρονα όνειρα, η εικόνα της «προόδου» φαίνεται να έχει μετακινηθεί από το λόγο περί κοινής βελτίωσης σε αυτόν της ατομικής επιβίωσης. (…)

[σελ.171](…) Δεν χρειάζεται να προσθέσω, αφού είναι πλέον προφανές, ότι αυτή η νέα έμφαση στο ξεφόρτωμα πραγμάτων, στην εγκατάλειψη τους, στο να απαλλάσσεσαι από αυτά, αντί να τα οικοιοποιείσαι, ταιριάζει απόλυτα στη λογική της προσανατολισμένης στον καταναλωτή οικονομίας μας. Οι άνθρωποι που εμμένουν στα χθεσινά ρούχα, υπολογιστές, κινητά ή καλλυντικά θα σπείρουν την καταστροφή σε μια οικονομία της οποίας η κύρια μέριμνα, και η εκ των ων ουκ άνευ συνθήκη για την επιβίωση της, είναι το ραγδαίο και επιταχυνόμενο ξεπέταγμα των πουλημένων και αγορασμένων προϊόντων στα απόβλητα. Σε αυτή την οικονομία η ταχεία διάθεση των αποβλήτων αποτελεί μία πρώτης γραμμής βιομηχανία.

Όλο και πιο πολύ, η διαφυγή γίνεται τώρα στο όνομα του πιο δημοφιλούς παιχνιδιού. Σημασιολογικά, η διαφυγή αποτελεί το ακριβώς αντίθετο της ουτοπίας, υπό τις παρούσες συνθήκες όμως ψυχολογικά αποτελεί το μοναδικό υποκατάστατο της. Θα μπορούσε να προβληθεί ο ισχυρισμός ότι είναι μια νέα, ενημερωμένη και υψηλής τεχνικής ερμηνεία της, αναδιαμορφωμένη στα μέτρα της απορρυθ-[σελ.172]μισμένης, εξατομικευμένης κοινωνίας των καταναλωτών. Δεν μπορείς πλέον να ελπίζεις στα σοβαρά ότι μπορείς να κάνεις τον κόσμο ένα καλύτερο κόσμο για να ζήσεις. Δεν μπορείς ούτε και να κάνεις πραγματικά ασφαλές ακόμα και το καλύτερο μέρος στον κόσμο που ίσως κατάφερες να κατασκευάσεις για τον εαυτό σου. Η ανασφάλεια είναι εδώ παρούσα ό,τι και να γίνει. Περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο «καλή τύχη» σημαίνει να κρατάς την «κακή τύχη» σε απόσταση. (…)

Zygmunt Bauman, Ρευστοί καιροί: Η ζωή την εποχή της αβεβαιότητας, μετάφραση: Κωνσταντίνος Δ. Γεώρμας, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2009, σελ. 170-172 (απόσπασμα)

 

Zygmunt Bauman, Ρευστός φόβος

Zygmunt Bauman,  Ρευστός φόβος, μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας, εκδόσεις Πολύτροπον, Αθήνα 2007, ISBN 978-960-8354-72-2.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Η νεωτερικότητα υποτίθεται ότι θα ήταν η περίοδος εκείνη της ανθρώπινης ιστορίας στην οποία οι φόβοι που στοίχειωναν την κοινωνική ζωή κατά το παρελθόν θα μπορούσαν να ξεπεραστούν οριστικά και τα ανθρώπινα όντα θα μπορούσαν να αναλάβουν τον έλεγχο της ζωής τους και να δαμάσουν τις ανεξέλεγκτες δυνάμεις του κοινωνικού και του φυσικού κόσμου. Κι όμως, στην αυγή του εικοστού πρώτου αιώνα, ζούμε ξανά σε μια εποχή φόβου. Είτε πρόκειται για τον φόβο των φυσικών ή περιβαλλοντικών καταστροφών είτε για τον φόβο τυφλών τρομοκρατικών επιθέσεων, ζούμε σήμερα σε μια κατάσταση διαρκούς άγχους αναφορικά με τους κινδύνους που δύνανται να ενσκήψουν απροειδοποίητα και ανά πάσα στιγμή. «Φόβος» είναι το όνομα που δίνουμε στην αβεβαιότητά μας μπροστά στους κινδύνους που χαρακτηρίζουν τη ρευστή μοντέρνα εποχή μας, στην άγνοιά μας σχετικά με τη φύση της απειλής και στην ανικανότητά μας να καθορίσουμε τι μπορεί και τι δεν μπορεί να γίνει για την αντιμετώπισή της. (…)

Αποσπάσματα από το βιβλίο:

Ι

[σελ. 17] (…) Η ζωή μας σήμερα αποδείχθηκε διαφορετική από το είδος ζωής που οραματίστηκαν και βάλθηκαν να σχεδιάσουν οι σοφοί του Διαφωτισμού και οι κληρονόμοι και μαθητές τους. Στη νέα ζωή που προοιωνίζονταν και αποφάσισαν να δημιουργήσουν, ελπιζόταν ότι ο άθλος της τιθάσευσης των φόβων  και της χαλιναγώγησης των απειλών οι οποίες τους προκαλούσαν θα ήταν υπόθεση άπαξ δια παντός. Στο ρευστό μοντέρνο τοπίο, ωστόσο, η πάλη ενάντια στους φόβους έχει αποδειχθεί έργο που κρατά όλη μας τη ζωή, ενώ οι κίνδυνοι που πυ-[σελ.18]ροδοτούν το φόβο, έστω κι αν κανείς τους δεν θεωρείται ατίθασος, κατέληξαν να εκλαμβάνονται ως μόνιμοι, αναπόσπαστοι σύντροφοι της ανθρώπινης ζωής. Ολόκληρη η ζωή  είναι τώρα ένας μακρύς και μάλλον ανώφελος αγώνας ενάντια στον δυνάμει παραλυτικό αντίκτυπο φόβων κι ενάντια στους πραγματικούς ή υποθετικούς κινδύνους που μας κάνουν να φοβόμαστε. Γίνεται καλύτερα αντιληπτή ως μια συνεχής αναζήτηση κι ως μια διηνεκής δοκιμή στρατηγημάτων και μεθοδεύσεων που μας επιτρέπουν να αναστέλλουμε, έστω και προσωρινά, τον επικείμενο χαρακτήρα κινδύνων- ή, ακόμα καλύτερα,να μετατοπίζουμε την ανησυχία γι’ αυτούς σε μια παρακείμενη εστία όπου ελπίζουμε ότι ίσως εξαερωθούν ή παραμείνουν ξεχασμένοι για κάμποσο. Η εφευρετικότητα μας δεν γνωρίζει όρια. (…)

(…)Το μέλλον είναι άδηλο; Άλλος ένας καλός λόγος για να μην το αφήσετε να σας στοιχειώσει. Οι κίνδυνοι άγνωστοι; Άλλος ένας καλός λόγος για να τους αφήσετε κατά μέρος. Μέχρι εδώ, όλα καλά· θα μπορούσε να ήταν και χειρότερα. Διατηρείστε το έτσι. Μην αρχίζετε να ανησυχείτε για το πώς θα διασχίσετε εκείνη τη γέφυρα στο βάθος, πριν φθάσετε εκεί. Ίσως δεν την πλησιάσετε ποτέ, ή ίσως η γέφυρα καταρρεύσει ή μετακινηθεί αλλού πριν την πλησιάσετε. Οπότε, γιατί να ανησυχείτε από τώρα; Καλύτερα να τηρείτε την πατροπαράδοτη συνταγή: cαrpe diem. Με απλά λόγια: χαρείτε τώρα, πληρώστε αργότερα. Ή, σύμφωνα με μια νεότερη εκδοχή αυτής της παμπάλαιας σοφίας, νεόκοπη ευγενική χορηγία των εταιριών πιστωτικών καρτών: αφαιρέστε την αναμονή από την επιθυμία.

Ζούμε επί πιστώσει: καμία γενιά στο παρελθόν δεν υπήρξε τόσο υπερχρεωμένη όσο εμείς – ατομικά και συλλογικά (καθήκον των κρατικών προϋπολογισμών ήταν κάποτε η εξισορρόπηση εσόδων-[σελ.19] εξόδων· τη σήμερον ημέρα, «καλοί προϋπολογισμοί» είναι εκείνοι που κρατούν την περίσσεια των εξόδων επί των εσόδων στο επίπεδο του προηγούμενου έτους). Το να ζεις επί πιστώσει έχει τις ωφελιμιστικές χαρές του: προς τι η καθυστέρηση της ικανοποίησης; Γιατί να περιμένετε, αν μπορείτε να γευτείτε τη μελλοντική ευδαιμονία εδώ και τώρα; Ας το παραδεχθούμε, το μέλλον είναι ανεξέλεγκτο. Ως διά μαγείας, όμως, η πιστωτική κάρτα φέρνει αυτό το ενοχλητικά διαφεύγον μέλλον κατευθείαν στην αγκαλιά σας. Μπορείτε να καταναλώσετε ούτως ειπείν, το μέλλον προκαταβολικά – όσο υπάρχει ακόμα κάτι προς κατανάλωση… Αυτή φαίνεται ότι είναι η λανθάνουσα έλξη του ζην επί πιστώσει, του οποίου το έκδηλο όφελος, αν πιστέψετε στις διαφημίσεις, είναι καθαρά ωφελιμιστικό: να δίνει απόλαυση. Κι αν το μέλλον έχει σχεδιαστεί να είναι τόσο δυσάρεστο όσο υποψιάζεστε, μπορείτε να το καταναλώσετε τώρα, όσο ακόμα είναι φρέσκο και άσπιλο, πριν χτυπήσει η καταστροφή και πριν το μέλλον έχει την ευκαιρία να σας δείξει πόσο ακριβώς δυσάρεστη μπορεί να είναι αυτή η καταστροφή. (…).

Τα μέσα είναι μηνύματα. Οι πιστωτικές κάρτες είναι κι αυτές μηνύματα. Αν οι λογαριασμοί αποταμιεύσεων υποδηλώνουν βεβαιότητα για το μέλλον, ένα αβέβαιο μέλλον κραυγάζει για πιστωτικές κάρτες.

Οι λογαριασμοί αποταμιεύσεων γεννιούνται, και τρέφονται, από ένα μέλλον το οποίο μπορεί κανείς να εμπιστεύεται – ένα μέλλον που θα έρθει και, όταν θα έρθει, οπωσδήποτε δεν θα διαφέρει και τόσο από το παρόν. Ένα μέλλον που θα δίνει αξία σε ό,τι δίνουμε αξία και εμείς – κι έτσι θα σέβεται τις παρελθούσες αποταμιεύσεις και θα ανταμείβει τους κατόχους τους. Οι λογαριασμοί αποταμιεύσεων ευδοκιμούν επίσης βάσει της ελπίδας / προσδοκίας / εμπιστοσύνης ότι -χάρη στη συνέχεια μεταξύ τού τώρα και του «τότε»- αυτό [σελ.20] που γίνεται τώρα, στο παρόν, θα προλάβει το «τότε», δεσμεύοντας το μέλλον πριν έρθει· αυτό που κάνουμε τώρα θα «κάνει τη διαφορά», θα καθορίσει τη μορφή του μέλλοντος.

Οι πιστωτικές κάρτες, και τα χρέη που δημιουργούν, εύκολα τρομάζουν τους πιο πειθήνιους και ταράζουν ακόμα και τους πιο ριψοκίνδυνους. Αν δεν το κάνουν, είναι επειδή διαθέτουμε μια υποψία ασυνέχειας: έχουμε ένα προαίσθημα ότι το μέλλον που θα έρθει (αν έρθει, κι αν είμαι και τότε εδώ για να δω την άφιξή του) θα είναι διαφορετικό από το παρόν που γνωρίζουμε – αν και δεν ξέρουμε πώς και πόσο θα διαφέρει. Θα τιμήσει, μετά από χρόνια, τις θυσίες που κάναμε επί του παρόντος στο όνομά του; Θα ανταμείψει τις προσπάθειες που καταβάλαμε για να εξασφαλίσουμε την εύνοιά του; Ή μήπως θα κάνει, αντιθέτως, τα σημερινά κέρδη αυριανά βάρη και τα πολύτιμα φορτία οχληρά άχθη; Αυτό δεν το ξέρουμε και δεν μπορούμε να το ξέρουμε: δεν έχει και πολύ νόημα να προσπαθούμε να προεξοφλήσουμε το άγνωστο.

Zygmunt Bauman,  Ρευστός φόβος, μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας, εκδόσεις Πολύτροπον, Αθήνα 2007, σελ. 17-20 (αποσπάσματα).

ΙΙ

(…) Ό,τι δεν μπορούμε να ελέγξουμε μας είναι «άγνωστο»· και το «άγνωστο» είναι τρομακτικό. Ο φόβος είναι ένα άλλο όνομα που δίνουμε στο ανυπεράσπιστο της ύπαρξης μας. (…)

Zygmunt Bauman,  Ρευστός φόβος, μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας, εκδόσεις Πολύτροπον, Αθήνα 2007, σελ.127.

J. Butler, [Επιτελεστικότητα, επισφάλεια και ενσώματος λαός]

Συλλογικό, Τι είναι λαός; εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας, Αθήνα 2014, ISBN: 978-618-5118-00-6.

Από το οπισθόφυλλο: 

Λαός – μια λέξη που υποδηλώνει την εξαφάνιση του υπαρκτού κράτους; Λαϊκός – ένα επίθετο μέσω του οποίου οι κυριαρχούμενοι αποδέχονται τις πιο δυσμενείς συνθήκες για την ίδια τους τη γλώσσα;  «Εμείς, ο Λαός» – μια επιτελεστική εκφορά με την οποία συγκροτούνται ως λαός τα σώματα που συνενώνονται στον δρόμο; Όχι ένας λαός, αλλά λαοί που συνυπάρχουν; Συσχετισμός δύναμης, μια ιστορία συσχετισμού δυνάμεων; Και ο λαϊκισμός, ένα σχήμα που κατασκευάζεται με τη μείξη μιας ικανότητας -της γυμνής δύναμης του μεγάλου αριθμού- και μιας ανικανότητας – της αδαημοσύνης που αποδίδεται στον ίδιο αυτό μεγάλο αριθμό;

Ο Alain Badiou, ο Pierre Bourdieu, η Judith Butler, ο Georges Didi-Huberman, ο Sadri Khiari και ο Jacques Ranciere φωτίζουν σ’ αυτό το βιβλίο μερικές από τις όψεις του λαού. Διαφορετικές προσεγγίσεις, σίγουρα, που έχουν όμως ένα κοινό σημείο, παρά την πολυσημία της λέξης και την πολυσθένεια της ιδέας: ότι τοποθετούν χωρίς δισταγμό τον λαό στο πλευρό της χειραφέτησης.

Απόσπασμα από το βιβλίο:

J. Butler, » Εμείς,  ο λαός» : Σκέψεις για την ελευθερία της συνάθροισης

 (…) Η επιτελεστική θέσπιση του «Εμείς, ο λαός» συμβαίνει πριν από κάθε φώνηση αυτής της συγκεκριμένης φράσης. Η φράση είναι ενσώματη πριν εκφωνηθεί, και παραμένει ενσώματη και αφού εκφωνηθεί. Η φράση δεν μπορεί να εννοηθεί χωριστά από την ενσάρκωση της. (…)

Ο ενσώματος χαρακτήρας του λαού αποδεικνύεται πολύ σημαντικός σε ό, τι αφορά τα είδη των αιτημάτων που διατυπώνονται. Όταν, για παράδειγμα, ο πλούτος συγκεντρώνεται στο 2% του πληθυσμού και ολοένα περισσότεροι άνθρωποι χάνουν τα σπίτια τους και τις δουλειές τους, τότε ο λαός προφανώς διαιρείται ταξικά, και η οικονομική εξουσία κατανέμεται με τρόπους ριζικά άνισους. Όταν όσοι έρχονται αντιμέτωποι με ραγδαίες προοπτικές επισφάλειας βγαίνουν στους δρόμους και ξεκινούν τη διεκδίκηση τους με το «εμείς, ο λαός», ισχυρίζονται ότι αυτοί, όσοι εμφανίζονται και μιλούν εκεί, ορίζονται ως «ο λαός». Εργάζονται ενάντια στη  λήθη. Η φράση δεν σημαίνει ότι όσοι κερδίζουν δεν είναι » ο λαός», και δεν υποδηλώνει αναγκαστικά μια απλή έννοια συμπερίληψης: «είμαστε και εμείς ο λαός». Δηλώνει μάλλον μια μορφή ισότητας μπροστά στην αυξανόμενη ανισότητα, κι αυτό δεν το κάνει προφέροντας απλώς τη συγκεκριμένη φράση, αλλά ενσαρκώνοντας την ισότητα σε όποιο βαθμό αποδεικνύεται δυνατό, συγκροτώντας μια συνέλευση του λαού με όρους ισότητας. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι διεκδικούν την ισότητα εν μέσω ανισότητας, κι αυτό είναι ανώφελο και άχρηστο, καθώς η πράξη τους δεν είναι παρά συμβολική, ενώ η αληθινή οικονομική ισότητα συνεχίζει να γίνεται ολοένα πιο μακρινή για εκείνους που βλέπουν τα χρέη τους να φτάνουν σε αστρονομικά ποσά και τις πιθανότητες τους να βρουν δουλειά να εξαφανίζονται. Κι ωστόσο, φαίνεται πως η ενσάρκωση της ισότητας στις πρακτικές της συνέλευσης, η επιμονή στην αλληλεξάρτηση, το από κοινού κατειλημμένο έδαφος, όλα αρχίζουν να φέρνουν στον κόσμο μια εκδοχή της ισότητας που χάνεται γοργά σε άλλα μέρη. Το ζητούμενο δεν είναι να θεωρηθεί το σώμα απλώς σαν ένα όργανο για τη διατύπωση μιας πολιτικής διεκδίκησης, αλλά να αφεθεί το σώμα αυτό, η πολλαπλότητα των σωμάτων, να γίνει η προϋπόθεση κάθε μελλοντικής πολιτικής διεκδίκησης. (…)

Συλλογικό, Τι είναι λαός; εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, μετάφραση: Γιώργος Καράμπελας, Αθήνα 2014, σελ. 61-62 (αποσπάσματα)

Z. Bauman: Περί φόβου, ανασφάλειας και «αόρατων απειλών»

Zygmunt Bauman, Παράπλευρες απώλειες: Κοινωνικές ανισότητες στην εποχή της παγκοσμιοποίησης,μετάφραση: Εύα Παραδέλλη, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2012, ISBN 978-960-8219-84-7.

(…) Οι λόγοι να φοβάται κανείς είναι πολλοί∙και καθώς ο πραγματικός τους αριθμός και η σφοδρότητα τους είναι δύσκολο να υπολογιστούν από τη σκοπιά της περιορισμένης προσωπικής εμπειρίας, προστίθεται ένας ακόμη, ο σημαντικότερος ίσως, λόγος να φοβάται κανείς: κανένας δεν γνωρίζει που και πότε τα προειδοποιητικά λόγια θα γίνουν πραγματικότητα.

Οι σύγχρονες απειλές, κι ιδιαίτερα οι πλέον φρικιαστικές απ’ αυτές, εντοπίζονται κατά κανόνα μακριά, είναι συγκαλυμμένες, κρυφές, σπάνια βρίσκονται αρκετά κοντά ώστε να υπάρχει άμεση μαρτυρία και ακόμη σπανιότερα προσφέρονται για ενδελεχή προσωπικό έλεγχο – είναι απ’όλες τις απόψεις αόρατες. Οι περισσότεροι από μας δεν θα είχαμε μάθει ποτέ την ύπαρξη τους αν δεν ήταν ο τρόμος κι ο πανικός που προβάλλουν και διογκώνουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι ανησυχητικές προγνώσεις που συντάσσονται από ειδικούς  κι αμέσως αρπάζονται, υιοθετούνται και ενισχύονται από τα μέλη των κυβερνητικών συμβουλίων και τις εμπορικές εταιρείες – που σπεύδουν, όπως πάντα, να μετατρέψουν όλη αυτή την αναστάτωση σε πολιτικό ή εμπορικό κέρδος. Καθώς εμείς οι «συνηθισμένοι άνθρωποι» που ασχολούμαστε με τις δικές μας μικρής κλίμακας καθημερινές προσωπικές υποθέσεις, εμμέσως μόνο γνωρίζουμε γι’ αυτούς τους φοβερούς αλλά μακρινούς κινδύνους, τους είναι εύκολο, πανεύκολο, να χειραγωγήσουν τη -δημόσια-στάση μας∙ να υποβαθμίζουν ή ν’ αποσιωπούν τους κινδύνους που δεν υπόσχονται κανένα πολιτικό ή οικονομικό όφελος, και ταυτόχρονα να διογκώνουν στο έπακρο, ή και να εφευρίσκουν, άλλους κινδύνους, καταλληλότερους για πολιτική ή εμπορική εκμετάλλευση. (…)

Zygmunt Bauman, Παράπλευρες απώλειες: Κοινωνικές ανισότητες στην εποχή της παγκοσμιοποίησης,μετάφραση: Εύα Παραδέλλη, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2012,σελ.93-94 (αποσπάσματα).

Νεοφιλελευθερισμός και Χριστιανισμός στον καιρό της Αυτοκρατορίας (ένα σημαντικό δοκίμιο του Δ. Σταματόπουλου)

Σύναξη: Τριμηνιαία έκδοση σπουδής στην Ορθοδοξία, τεύχος 131, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2014.

Απόσπασμα από το Προλογικό σημείωμα (σελ. 3-4):

(…) Η οικονομική δοκιμασία και η αποσάθρωση που ζουν χώρες ολόκληρες, εκπλήσσουν, μα στην πραγματικότητα δεν είναι διόλου έκπληξη. Όλο αυτό που ονομάζεται κρίση δεν είναι ένας μετεωρίτης από το υπερπέραν, αλλά πλευρά της ίδιας της λειτουργίας του κυρίαρχου οικονομικού συστήματος. Το να τρώει τα παιδιά του ο μανιακός καπιταλισμός συμπίπτει με το ότι είναι αυτός που είναι. (…)

(…) Για να συζητήσει κανείς τον Νεοφιλελευθερισμό ως συγκεκριμένη, σημερινή ιδεολογία και πρακτική, πρέπει να επικεντρωθεί στα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του και να μην παρασύρεται από την παλαιότερη, πολύ γενική και καθημερινή χρήση του όρου «φιλελεύθερος», η οποία αόριστα δηλώνει τον εραστή ελευθεριών και αντίπαλο τυραννικών καθεστώτων, με πολύ μεγάλη ποικιλία όσον αφορά το ιδεολογικό περιεχόμενο και τις κοινωνικές συγκυρίες.(…) Υπάρχει διαφορά μεταξύ του Νεοφιλελευθερισμού και του Φιλελευθερισμού, ο οποίος είναι επίσης σύγχρονος όρος, που χαρακτήρισε τα πολιτικά και οικονομικά πράγματα επί πολλές δεκαετίες. Αντίθετα προς τον πρώτο, ο δεύτερος αναγνωρίζει ρυθμιστικό ρόλο στο κράτος και στον κοινοβουλευτισμό, σε διάφορες μεν ποσοστώσεις και παραλλαγές, αλλά πάντως δεν τα θεωρεί ενεργούμενα της αγοράς.(…)

***

Απόσπασμα από το σημαντικό  δοκίμιο του Δ. Σταματόπουλου «Νεοφιλελευθερισμός και Χριστιανισμός στον καιρό της Αυτοκρατορίας»  (Σύναξη 131, σελ. 52-57):

[Σύναξη 131, σελ. 55] (…) Η κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού σημάδεψε ακριβώς το πέρασμα από τα κλειστά σύνορα των εθνικών κρατών του 20ου αιώνα στον ανοιχτό αποεδαφικοποιημένο αυτοκρατορικό χώρο του σύγχρονου κόσμου. Εκ των πραγμάτων ο Νεοφιλελευθερισμός θα δει και τον Χριστιανισμό και τη θρησκεία γενικά ως «αγαθό», και μάλιστα καταναλωτικό αγαθό. Δεν θα αρκεστεί να αμφισβητήσει το κρατικό μονοπώλιο της θρησκείας αλλά θα αποδεχθεί την αναγκαιότητα της για τη συναισθηματική ολοκλήρωση των κατακερματισμένων ψυχών που ο ίδιος δημιουργεί. Όπως κάποτε η χεγκελιανή προοπτική έβλεπε στη θρησκεία, και ειδικά στον Χριστιανισμό, την αναπλήρωση της ηθικής τελειότητας του αστικού κράτους, έτσι και ο Νεοφιλελευθερισμός στη γενική του επίθεση εναντίον του τελευταίου θα αναγνωρίσει την παραπληρωματικότητα της θρησκείας στην θεραπευτική λειτουργία πασχόντων καταναλωτικών υποκειμένων. Ωστόσο αυτή η υποβίβαση  της θρησκείας από την εργαλειακότητα του κράτους στην εργαλειακότητα της αγοράς δεν πρέπει να μας εμποδίσει να σκεφτούμε πάνω στη μεγάλη ομοιότητα των δυο, Χριστιανισμού και Νεοφιλελευθερισμού: ότι αποτέλεσαν ιδεολογικά οχήματα μέσα από τα οποία εμπεδώνονται αυτοκρατορικοί κόσμοι.(…)

Δ. Σταματόπουλου, «Νεοφιλελευθερισμός και Χριστιανισμός στον καιρό της Αυτοκρατορίας», Σύναξη 131, σελ. 55 (απόσπασμα).

——————————————

Ο Δημήτρης Σταματόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Βαλκανικής και Ύστερης Οθωμανικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.

***

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ του τεύχους 131  της  Σύναξης

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΠΕΚΟΣ, Ἡ κρίση τῆς οἰκονομίας καὶ ἄρα τῆς πολιτικῆς

π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΘΕΡΜΟΣ, Οἱ μεταστάσεις τοῦ ἀτομικισμοῦ. Ψυχὴ καὶ οἰκονομία μπροστὰ στὸν ὁλοκληρωτισμὸ τῆς ἀπόλαυσης

ΠΑΝΟΣ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ, Νεοφιλελευθερισμὸς καὶ πνευματικὴ ἐλευθερία

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΣΚΛΗΡΗΣ, Οἱ ἀνύπαρκτοι ποὺ διάλεξε ὁ Θεός

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ, Νεοφιλελευθερισμὸς καὶ Χριστιανισμὸς στὸν καιρὸ τῆς Αὐτοκρατορίας

ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΡΓΥΡΙΑΔΗΣ, Θανάσιμη… ψαλίδα

π. ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΓΚΑΝΑΣ, Κοινωνικὴ δικαιοσύνη καὶ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ

ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, Μάτια σχιστὰ κι ὀρθάνοιχτα. Ἡ ἀποστολὴ τῆς Ἐκκλησίας στὴν Ἰαπωνία

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β. ΖΟΡΜΠΑΣ, ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ ΚΑΡΑΜΟΥΖΗΣ, ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΑΤΣΙΡΑΣ π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ, Θανατίζοντας τὴν Ἀνάσταση

 

 

Η μεταδημοκρατική «στροφή προς τα δεξιά»

Κόλιν Κράουτς, Ο περίεργος μη θάνατος του νεοφιλελευθερισμού, εκδ. Εκκρεμές, μετάφραση: Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Αθήνα 2014, ISBN: 978-618-5076-05-4.

(…) Το δημοκρατικό καπιταλιστικό σύστημα παύει σταδιακά να στηρίζεται στις αυξήσεις μισθών, στο κράτος πρόνοιας και στη διαχείριση της ζήτησης από την κυβέρνηση, η οποία θεωρούνταν θεμελιώδης για την εξασφάλιση της εμπιστοσύνης της μάζας των καταναλωτών. Οι βάσεις της ευημερίας μετατοπίστηκαν από τη σοσιαλδημοκρατική φόρμουλα των εργατικών τάξεων που υποστηρίζονται από τις παρεμβάσεις της κυβέρνησης στη νεοφιλελεύθερη συντηρητική φόρμουλα των τραπεζών, των χρηματιστηρίων και των χρηματοπιστωτικών αγορών. Οι απλοί άνθρωποι έπαιξαν το ρόλο τους, όχι ως εργαζόμενοι που επιδιώκουν να βελτιώσουν την κατάσταση τους με τα συνδικάτα, τη νομοθεσία που προστατεύει τα εργατικά δικαιώματα και τα σχήματα κοινωνικής ασφάλειας που χρηματοδοτούνται από το κράτος, αλλά ως  κάτοχοι χρέους  που συμμετέχουν στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Αυτή η θεμελιώδης πολιτική στροφή ήταν βαθύτερη από οποιαδήποτε αλλαγή θα μπορούσαν να επιφέρουν οι εκλογικές εναλλαγές στην κυβέρνηση των κατ’ όνομα σοσιαλδημοκρατικών και των νεοφιλελεύθερων συντηρητικών κομμάτων. Επέβαλε μια θεμελιώδη στροφή προς τα δεξιά σε όλο το πολιτικό φάσμα, καθώς τα συλλογικά και τα ατομικά συμφέροντα καθενός συνδέονται με τις χρηματαγορές, οι οποίες στη λειτουργία τους δρουν πολύ άνισα, παράγοντας ακραίες συγκεντρώσεις πλούτου. (…)

Κόλιν Κράουτς, Ο περίεργος μη θάνατος του νεοφιλελευθερισμού, εκδ. Εκκρεμές, μετάφραση: Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Αθήνα 2014, σελ. 167.

Κόλιν Κράουτς, Ο περίεργος μη θάνατος του νεοφιλελευθερισμού

 

 

Κόλιν Κράουτς, Ο περίεργος μη θάνατος του νεοφιλελευθερισμού, εκδ. Εκκρεμές, μετάφραση: Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Αθήνα 2014, ISBN: 978-618-5076-05-4.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου: 

Η οικονομική κρίση των ετών 2008-2009 φαινόταν να αμφισβητεί θεμελιωδώς τον νεοφιλελευθερισμό, το σώμα εκείνο των ιδεών που αποτελεί την πολιτική ορθοδοξία των πιο προηγμένων οικονομιών τις τελευταίες δεκαετίες. Σε αυτό το σημαντικό νέο βιβλίο ο Colin Crouch υποστηρίζει ότι ο νεοφιλελευθερισμός θα ξεπεράσει αυτή την πρόκληση. Ο λόγος είναι ότι, αν και φαίνεται ότι αφορά τις ελεύθερες αγορές, στην πράξη ο νεοφιλελευθερισμός ενδιαφέρεται για την κυριαρχία της εταιρείας-γίγαντα στη δημόσια ζωή. Αυτή έχει ενταθεί, αντί να περιοριστεί, από τη χρηματοοικονομική κρίση και από την αποδοχή της ιδέας ότι ορισμένες χρηματοπιστωτικές εταιρείες είναι «πολύ μεγάλες για να καταρρεύσουν». Αν και ο πολιτικός διάλογος ασχολείται ακόμη εν πολλοίς με τις συγκρούσεις ανάμεσα στην αγορά και το κράτος, η επίδραση της εταιρείας και στα δύο είναι πολύ πιο σημαντική σήμερα.

Διάφοροι παράγοντες μας έχουν οδηγήσει σε αυτή την κατάσταση:
• η άσκηση επιρροής από τις εταιρείες («lobbying»), οι δωρεές των οποίων γίνονται όλο και πιο σημαντικές για πολιτικούς και κόμματα που κυνηγάνε το χρήμα•
• η αποδυνάμωση ανταγωνιστικών δυνάμεων από εταιρείες που είναι αρκετά μεγάλες ώστε να διαμορφώνουν τις αγορές και να κυριαρχούν σε αυτές•
• ο έλεγχος στην κρατική πολιτική που ασκούν εταιρείες οι οποίες έχουν συνάψει συμβόλαια παροχής δημόσιων υπηρεσιών και διατηρούν έτσι ιδιαίτερες σχέσεις με την κυβέρνηση•
• η πρωτοβουλία στο πεδίο της ηθικής που έχουν αναλάβει εταιρείες οι οποίες διαμορφώνουν τις δικές τους ατζέντες εταιρικής κοινωνικής ευθύνης.

Η δημοκρατική πολιτική ζωή και η ελεύθερη αγορά αποδυναμώνονται και οι δύο από τις εν λόγω διαδικασίες, αλλά αυτές είναι εν πολλοίς αναπόφευκτες και όχι πάντα επιβλαβείς. Η ελπίδα για το μέλλον δεν βρίσκεται, λοιπόν, στην εξάλειψή τους ώστε να εγκαθιδρυθεί είτε μια οικονομία καθαρών αγορών είτε μια σοσιαλιστική κοινωνία. Βρίσκεται στην πλήρη υπαγωγή της εταιρείας-γίγαντα στον πολιτικό διάλογο και την αντιπαράθεση.

[update 18-10-2014]  Αποσπάσματα από το βιβλίο:

Ι

(…)όταν οι αρχές της αγοράς αναγορεύονται σε βασικό κριτήριο για όλους σχεδόν τους θεσμούς, όπως συμβαίνει όταν κυριαρχούν οι νεοφιλελεύθερες ιδέες, η αηθικότητα εξαπλώνεται παντού στην κοινωνική ζωή.(…)

Κόλιν Κράουτς, Ο περίεργος μη θάνατος του νεοφιλελευθερισμού, εκδ. Εκκρεμές, μετάφραση: Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Αθήνα 2014, σελ. 47.

ΙΙ

(…) Σε μια ελεύθερη οικονομία είναι πολύ δύσκολο να εμποδίσει κανείς τον οικονομικό πλούτο να μετατραπεί σε πολιτική επιρροή.(…) Δυστυχώς, η δημοκρατία και η οικονομία της αγοράς όχι απλώς δεν ορθώνουν φραγμούς στην πολιτική εξουσία των πλουσίων, όπως επιδιώκει η καθεμία τους με διαφορετικό τρόπο, αλλά και οι δυο καθιστούν το πρόβλημα ανεπίλυτο. Η μαζική δημοκρατία απαιτεί τεράστιους πόρους για την κινητοποίηση της κοινής γνώμης∙ οι γνώμες μπορεί να είναι οι γνώμες των πολλών, αλλά οι πόροι για την κινητοποίηση τους ανήκουν κυρίως στους λίγους πλούσιους.(…) Η οικονομική εξουσία και ο οικονομικός πλούτος είναι αμοιβαία μετατρέψιμα νομίσματα. Αυτός είναι ένας ακόμη τρόπος με τον οποίο μπορούν να αυξηθούν οι ανισότητες στις κοινωνίες της αγοράς. (…)

Κόλιν Κράουτς, Ο περίεργος μη θάνατος του νεοφιλελευθερισμού, εκδ. Εκκρεμές, μετάφραση: Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Αθήνα 2014, σελ. 75-76 (αποσπάσματα).

Ο Κώστας Χατζηαντωνίου για το βιβλίο «Ανέστιος: Ημερολόγια» της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη

Αλεξάνδρα Δεληγιώργη, Ανέστιος: Ημερολόγια, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2014, ISBN 978-960-505-120-4.

Απόσπασμα από το βιβλίο (πηγή: Βιβλιονέτ): 

Μόνο τις σκέψεις μου, εν τέλει, δεν λέω να αποχωριστώ. Όλο και κάποιος θα βρεθεί να θελήσει να κουβεντιάσουμε, αν τολμήσει να με κοιτάξει κατάματα. Και μόνο η ιδέα πως δεν είναι απίθανο να συμβεί με ημερεύει. Το κρύο, όμως, τη νύχτα, με αγριεύει. Για να αντέξω την παγωνιά, ονειρεύομαι πως είμαι αγρίμι στα δάση και στα βουνά. Γρυλλίζω, βρυχώμαι, αρνούμαι να το δεχθώ, σαν να ‘ναι μια άδικη καταδίκη. Με το ξημέρωμα, την αποδέχομαι. Από αδιαφορία για το σαρκίο μου· γιατί οι δίκαιες τιμωρίες εκλείπουν, όπως συμβαίνει σ’ όλες τις εποχές, ιδίως στις σκοτεινές. Σημασία έχει να μπορεί κανείς να συνεχίσει να τις φαντάζεται…

Ακολουθεί το κριτικό σημείωμα που έγραψε για το βιβλίο ο Κώστας Χατζηαντωνίου (πηγή: ΑΥΓΗ/ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ, 21-9-2014):

Χωρίς εστία: Η πιο σκληρή εξορία

Σκέψεις με αφορμή το μυθιστόρημα «Ανέστιος» της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη – Εκδόσεις Άγρα, 2014

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ

Ήταν πάντα η πιο σκληρή μορφή της βαρβαρότητας, είτε ως άσκηση ωμής βίας είτε ως απότοκος της κεφαλαιοκρατικής εξέλιξης, το γεγονός ότι αφήνει τον άνθρωπο χωρίς εστία. Ξένος στην πατρίδα του, σαν σβήνει η φωτιά στο παραγώνι της πατρικής στέγης, ξένος στην ξενιτιά που η ανάγκη τον σπρώχνει, ξένος στο δρόμο που οι νόμοι της αγοράς τον πετάνε μοιραία. Αν θυμηθούμε εδώ για λίγο πώς μένουν ο κόσμος και οι άνθρωποι χωρίς αυταπάτες (το περιέγραψε τόσο ιδανικά εκείνο το Μανιφέστο του 1848), τότε θα νιώσουμε πόσο τρομαχτικό είναι να μένει κανείς χωρίς εστία.

Δεν είναι πολύς καιρός που από τις εκδόσεις Άγρα εκδόθηκε το νέο μυθιστόρημα της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη «Ο ανέστιος- Ημερολόγια», ένα βιβλίο που μιλάει με τρόπο εξαιρετικό όχι απλώς για την υπαρκτική καταστροφή που συντελείται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα αλλά γενικότερα για όσα εκτυλίσσονται στο σύγχρονο κόσμο. Σ’ ένα κόσμο που ο φιλελεύθερος οπτιμισμός καταρρέει με βρόντους και λυγμούς και όλα αποκαλύπτονται στην τραγική τους διάσταση. Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο ανέστιος Ηλίας Κ., είναι ένας ηλεκτρολόγος μηχανικός που αιφνιδίως καταστρέφεται. Έντιμος πανεπιστημιακός και συνεταίρος σε μιαν ανθηρή τεχνική εταιρία, ξαφνικά νιώθει να χάνει κάθε διάθεση για εκείνους τους μικρούς αλλά συνεχείς συμβιβασμούς που κάνουν εφικτή μια συνηθισμένη ζωή. Επιλέγοντας αντί της άμεσης αυτοκτονίας μια βραδεία αυτοεξόντωση, μοιράζει όλα τα περιουσιακά του στοιχεία και αναχωρεί φυγάς θεόθεν και αλήτης σ’ ένα ταξίδι εξερεύνησης του εαυτού του.

Ο Ηλίας Κ., είναι αλήθεια πως δεν είναι ένας συνηθισμένος άστεγος. Όχι μόνο επειδή επί έξι χρόνια καταγράφει με υποδειγματική συνέπεια σε τετράδια την περιπλάνησή του σε ένα κόσμο ανεστιότητας. Είναι υπέρμαχος της ιστορικότητας της συνείδησης και ξέρει πώς είναι να ζει κανείς σε ένα ατέρμον παρόν. Ζει στο ελάχιστο εδώ και τώρα όχι επειδή το είχε σκοπό αλλά από μια απόλυτη επιθυμία ελευθερίας. Ούτε από συνήθεια ούτε από ανάγκη. Για να δώσει δρόμο στα πάντα κάνει το δρόμο σπίτι του. Πρόκειται για την απόλυτη αποδέσμευση, να χαθείς απ’ όλα και να ζεις χωρίς κανένα κέντρο, χωρίς μια τρύπα να συμμαζέψεις το βλέμμα και τις δυνάμεις σου. «Μόνο τις σκέψεις μου, εν τέλει, δεν λέω να αποχωριστώ», διαπιστώνει. Ο πόθος για διάλογο που τον κατέτρωγε, γίνεται πυρετικός μονόλογος. Τη μέρα βέβαια είναι εύκολο να αποδέχεται την παγωνιά. Τις νύχτες όμως, για να αντέξει, πρέπει να ονειρεύεται πως είναι αγρίμι. Και έτσι ζει.

Με γραφή παλλόμενη μεταξύ αισθημάτων και στοχασμού, η Δεληγιώργη συνθέτει μια εξαιρετική ψυχολογική αποτύπωση του γεγονότος της ανεστιότητας. Πώς γίνεται, για παράδειγμα, ανέστιος αυτός που ζητά ματαίως ένα πραγματικό φίλο επειδή δεν θέλει πια άλλους γνωστούς, άλλες γνωριμίες, άλλες τυχαίες παρέες. Συνήθως, ο εν δυνάμει ανέστιος έχει λόγους να κρύβει την ερημιά του. Κάποτε όμως έρχεται η στιγμή της αλήθειας. Δεν έχει πια νόημα να κρύβεις πως είσαι μόνος, οριστικά και τελεσίδικα μόνος. Τελειώνει τότε η εποχή που μετρούσε «όχι ποιος είσαι αλλά πώς καταφέρνεις να κρύψεις αυτό που είσαι». Μια αβάσταχτη ανάγκη γεννιέται, η ανάγκη επιστροφής στην παιδικότητα, στην καθαρότητα των πραγμάτων και ζητά ξανά το πέταγμα. Βέβαια δεν είναι εφικτό πια να πετάς. Μα τούτο δεν είναι πρόσχημα και για να σέρνεσαι. Κι αφού «κανείς δεν τολμά πια να μιλήσει για κάποιον προορισμό», ο ήρωας της Δεληγιώργη δεν έχει άλλο δρόμο παρά να οδεύει. Χωρίς να βιάζεται, χωρίς να βραδυπορεί. Αναπαύεται στο παγκάκι, απολαμβάνει την εγγύτητα με τον Άλλο, παρατηρεί το μυαλό που χοροπηδάει από το ατομικό στο παγκόσμιο με εκπληκτική ευκολία.

Η προτίμηση στο παγκάκι ενός κήπου και όχι στο καφενείο: να μια αναζήτηση όχι κοινωνικότητας παλαιού τύπου αλλά ένας πόθος προσωπικής επαφής. Ως αναζήτηση του φίλου και όχι του γνωστού. Ο Ηλίας Κ. αναζητώντας το όλον αρνείται το μέρος. Το ξέρει πως ο πραγματικά άστεγος είναι ο ανέστιος. Αυτός που περιφέρεται χωρίς σταματημό και έχει χάσει κάθε σημείο αναφοράς, κάθε κέντρο βάρους. Είναι ύπουλη αρρώστια η ανεστιότητα, η πιο φονική επιδημία του αιώνα μας. Εκατομμύρια τα θύματά της αφού τέσσερις τοίχοι και μια σκεπή δεν συνιστούν βέβαια εστία. Χωρίς σεβασμό στην πιο ανθρώπινη ιδιότητα, την συναναστροφή, ο ατομικισμός, η πιο βάρβαρη θρησκεία, καταστρέφει εστίες, πατρίδες, κοινωνίες. Και το πιο απάνθρωπο: ζητά να εξαφανίσεις το παρελθόν από μέσα σου. Κι επειδή ξέρει πως η λήθη, η απομάκρυνση, η σιωπή, η αποξένωση είναι τεχνάσματα (δεν αρκούν για να ξεφύγεις από το παρελθόν) ζητά την απόλυτη καταστροφή της μνήμης. Επειδή όμως «δεν γίναμε ακόμη αυτό που ήταν να γίνουμε», η καταστροφή αυτή γεννά αφεύκτως το μηδέν. Γινόμαστε αντί για όντα, παρόντα. Πλάσματα του εδώ και τώρα, παρέστιοι, παρατρεχάμενοι και παρεπιδημούντες, όπως σημειώνει η Δεληγιώργη. Αυτή η βαθιά παραμόρφωση –μια επέμβαση που απέκοψε ζωτικές διαστάσεις της ύπαρξης όπως είναι το παρελθόν και κατά συνέπεια το μέλλον– οδηγεί φυσικά όλους «εύλογα να αναρωτιούνται πώς έγινε, διάολε, και το μέλλον αντί να είναι η φυσική προέκταση του παρόντος, όπως όλοι προθυμότατα πίστεψαν, ήταν εν τέλει αντικατοπτρισμός του χθες, η αντίπερα όχθη που το καθρέφτιζε».

Ζώντας σε ένα κακοχυμένο κόσμο που κακοφόρμισε, ο ανέστιος της Δεληγιώργη ζητά να βρει πότε άρχισε το κακό. Οι μύθοι για την πτώση ελάχιστα τον παρηγορούν. Η εξουθενωτική αναζήτηση της αιτίας, στην Ιστορία που φωτίζει την καλά κρυμμένη σαπίλα, αποκαλύπτει μια τεράστια πολιορκητική μηχανή ψευδολογίας. Ο φόβος να ξεσπάσει βίαια η αηδία γι’ αυτό τον κόσμο είναι έντονος. Ευτυχώς όμως υπάρχει η γραφή: «Τα ημερολόγια, ένας τρόπος να μη χυθεί τόσο αίμα», όπως σημειώνει και ο Ηλίας Κ. που δεν είναι μηδενιστής και δεν χαίρεται με τις κατακρημνίσεις, αφού πιστεύει ακόμη στη ζωή. Ελπίζει, παλεύει, δεν αδιαφορεί για τον μίτο της Αριάδνης. Ποθεί την έξοδο από το λαβύρινθο. Ποθεί ένα νόημα. Γιατί η έξοδος και η εξορία του δεν είναι εν τέλει παρά η αναζήτηση μιας εστίας. Ανέστιος από παιδί, υπέρμαχος της ζωής και όχι της επιβίωσης, γνωρίζει πως δεν υπάρχει μεγαλύτερη διαστροφή, δεν υπάρχει βαθύτερη αλλοτρίωση του ανθρώπινου προσώπου από την ανεστιότητα: χωρίς εστία, χωρίς πατρίδα, καμιά απελευθέρωση δεν είναι δυνατή.

Ποιος είναι τελικά ο Ηλίας Κ.; «Μια φλογερή καρδιά που κάηκε στη φλόγα της ανημπόριας του. Διόλου απίθανο το κακό να συνέβη από αφηρημάδα ή ευπιστία ή περιφρόνηση για τις λογιστικές πράξεις ή από καθαρή (έμφυτη) αδυναμία να κάνει σωστά το λογαριασμό». Καθώς αρνείται την ιερότητα της χρησιμότητας (που δεν είναι εν τέλει παρά μια υποκρισία) και τον στείρο ορθολογισμό (που δεν είναι παρά οκνηρία) και ψάχνει να βρει την άκρη για να λύσει το αίνιγμα της ζωής του, ο ήρωας της Δεληγιώργη ενώνει τον 21^ο με τον 19^ο αιώνα. Η ιστορία και η ζωή φανερώνουν τη συνέχεια τους, με ρωγμές και τρύπες βέβαια παντού αλλά συνέχεια. Πρόκειται για το νήμα που φέρνει ξανά στο φως την ελληνική τραγωδία. Γιατί ο «Ανέστιος» είναι συνυφασμένος με τις συνθήκες, τον κοσμολογικό ρυθμό και το εσωτερικό κλίμα της τραγωδίας. Ο κόσμος ξαναβρίσκει τη φλέβα της τραγικής κραυγής, της κραυγής για νόημα. «Ένας ατέλειωτος θάνατος» τούτη η κραυγή, κατά τη φράση του Μάρλοου που ξαναφέρνει το τραγικό ρίγος στον κόσμο, σε ένα κόσμο που είναι αυτή η ίδια κόλαση, όπως θα πει ο Μεφιστοφελής στον Φάουστους. Αλλά και αφορμή για μια σπάνια λογοτεχνία όπως αυτή που διακονεί με συνέπεια, χρόνια τώρα, η Αλεξάνδρα Δεληγιώργη.

http://avgi-anagnoseis.blogspot.gr/2014/09/blog-post_60.html

Ένα επίκαιρο quiz: Σε ποιόν ανήκει η φράση»φοβάμαι πως κάποιοι Ευρωπαίοι ερεθίζονται πολύ περισσότερο απ’ τους φόρους παρά απ’ τα γυναικεία εσώρουχα»;

Σε ποιόν ανήκει η φράση «φοβάμαι πως κάποιοι Ευρωπαίοι ερεθίζονται πολύ περισσότερο απ’ τους φόρους παρά απ’ τα γυναικεία εσώρουχα«;

 

Περιμένουμε τις απαντήσεις σας στα σχόλια.

***

[update] :  Η απάντηση βρίσκεται σε αυτό το βιβλίο:

 

Η φράση ανήκει στον Ανδρέα Ανδριανόπουλο και δημοσιεύεται στη σελ. 54 του βιβλίου Ένας διάλογος για την εθνική ταυτότητα και την κρίση, εκδόσεις Ροές, Αθήνα 2013.

Zygmunt Bauman, Η κοινωνική ανισότητα ως perpetuum mobile

Zygmunt Bauman, Πλούτος και ανισότητα: Μας ωφελεί όλους ο πλούτος των ολίγων; , μετάφραση: Γ. Λαμπράκος, εκδ. Οκτώ, Αθήνα 2014, ISBN: 978-618-5077-02-0.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Σύμφωνα με μια κοινή αντίληψη, ο καλύτερος τρόπος να βοηθήσουμε τους φτωχούς και να τους απαλλάξουμε από τη δυστυχία τους είναι να επιτρέψουμε στους πλουσίους να γίνουν πλουσιότεροι: αν οι πλούσιοι πληρώνουν λιγότερους φόρους, τότε εμείς οι υπόλοιποι θα βρεθούμε σε καλύτερη κατάσταση. Συνεπώς, ο πλούτος των ολίγων μάς ωφελεί όλους. Αυτές οι κοινές αντιλήψεις έρχονται ωστόσο σε αντίθεση με την καθημερινή μας εμπειρία, με μια πληθώρα ευρημάτων βασισμένων σε μελέτες και φυσικά με τη λογική. Αυτό το παράδοξο χάσμα ανάμεσα στα αδιάσειστα τεκμήρια και τις κοινές αντιλήψεις μάς κάνει να σταθούμε και να αναρωτηθούμε: γιατί αυτές οι αντιλήψεις είναι τόσο διαδεδομένες και γιατί αντιστέκονται στα συσσωρευμένα και διαρκώς αυξανόμενα τεκμήρια που αποδεικνύουν το αντίθετο; Αυτό το μικρό βιβλίο αποπειράται να δώσει μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Ο Bauman καταγράφει και αναλύει τις υπόρρητες υποθέσεις και τις αστόχαστες πεποιθήσεις στις οποίες βασίζονται οι παραπάνω αντιλήψεις και βρίσκει πως, μία προς μία, είναι ψευδείς, απατηλές και παραπλανητικές. Αυτές οι αντιλήψεις δύσκολα θα διατηρούνταν στο προσκήνιο αν δεν υπεράσπιζαν –ουσιαστικά, αν δεν προωθούσαν και δεν ενίσχυαν– την παρούσα, άνευ προηγουμένου, αδικαιολόγητη και ολοένα επιταχυνόμενη αύξηση της κοινωνικής ανισότητας, καθώς επίσης το διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στην ελίτ των πλουσίων και την υπόλοιπη κοινωνία.

Καίριο απόσπασμα από το βιβλίο:

(…)Σήμερα, η ανισότητα αυξάνεται ακολουθώντας τους κανόνες της ίδιας της λογικής και της ορμής της. Δεν χρειάζεται βοήθεια ή ώθηση απέξω – κανένα εξωτερικό ερέθισμα, καμιά πίεση, καμιά προτροπή. Σήμερα η κοινωνική ανισότητα φαίνεται να πλησιάζει όλο και περισσότερο στο να γίνει το πρώτο perpetuum mobile [αεικίνητο] στην ιστορία, το οποίο οι άνθρωποι, ύστερα από αμέτρητες αποτυχημένες προσπάθειες, έχουν εντέλει κατορθώσει να επινοήσουν και να θέσουν σε κίνηση. (…)

Zygmunt Bauman, Πλούτος και ανισότητα: Μας ωφελεί όλους ο πλούτος των ολίγων; , μετάφραση: Γ. Λαμπράκος, εκδ. Οκτώ, Αθήνα 2014,  σελ. 21-22.

Διαβάστε επίσης:

• Ολόκληρη η εισαγωγή του βιβλίου σε pdf από την ιστοσελίδα των εκδόσεων οκτώ (ΚΛΙΚ ΕΔΩ)
• Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, Προτάσεις για ένα καλοκαίρι, Ι (LIFO)

«Οι ολιγάρχες»: Το νέο βιβλίο του Γ. Κοντογιώργη, μόλις κυκλοφόρησε

 

Γ. Κοντογιώργης, Οι ολιγάρχες:  Η δυναμική της υπέρβασης και η αντίσταση των συγκατανευσιφάγων, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2014, ISBN: 978-960-16-5375-4.

Μόλις κυκλοφόρησε το νέο πόνημα του καθηγητή Γιώργου Κοντογιώργη με τίτλο Οι ολιγάρχες:  Η δυναμική της υπέρβασης και η αντίσταση των συγκατανευσιφάγων από τις εκδόσεις Πατάκη. Στην ιστοσελίδα του εκδότη διαβάζουμε:

Τι είναι αυτό που κάνει τους ολιγάρχες της εποχής µας να µην αποδέχονται τον ολιγαρχικό χαρακτήρα του πολιτεύµατός τους;  Αγνοούν άραγε τις στοιχειώδεις έννοιες; Αισχύνονται να συνοµολογήσουν ότι διαπνέονται από µια βαθιά ολιγαρχική ιδεολογία; Μήπως µε τον τρόπο αυτόν επιδιώκουν να απαγορεύσουν την εξέλιξη, προκειµένου να διατηρήσουν την πραγµατική ιδιοκτησία της πολιτείας και, συνακόλουθα, να υποτάξουν τον σκοπό της πολιτικής στο συµφέρον των ιδίων και των συγκατανευσιφάγων;

Από την άλλη, τι κάνει τις κοινωνίες να εκχωρούν τη διακυβέρνηση στους ολιγάρχες και στη συνέχεια να διαµαρτύρονται επειδή αυτοί τις αγνοούν και ιδιοποιούνται τον δηµόσιο σκοπό της πολιτικής; Γιατί, αντί να διαδηλώνουν, δεν αξιώνουν τη συµµετοχή τους στις πολιτικές αποφάσεις, ώστε να κρίνουν αυτές εν µέρει (η αντιπροσώπευση) ή εν όλω (η δηµοκρατία) τι είναι ορθό και τι όχι για τη χώρα;

Η νεοτερική διανόηση, για να αποτρέψει την κοινωνία των πολιτών να αναδιατυπώσει το πρόταγµά της, την έχει εγκιβωτίσει στο δίληµµα της (δήθεν) «πολυπλοκότητας», σε συνδυασµό µε το επιχείρηµα ότι δεν είναι παραδεκτό να κυβερνά ο αδαής και απαίδευτος όχλος, επειδή η σκέψη του αγγίζει το επίπεδο των ταπεινών συναισθηµάτων και της ιδιοτέλειας, και, προφανώς, δεν έχει τη (διανοητική και πραγµατική) δυνατότητα να αποκτήσει την αναγκαία, ακριβή και εκ βάθρων γνώση για τα ζητήµατα της πολιτικής! Εντούτοις, στη διερώτηση αυτή ο Αριστοτέλης θα αντιτείνει: «Ο καθένας εκ των πολλών µόνος του είναι κατώτερος από τους ειδικούς, αλλά όλοι µαζί είναι πολύ καλύτεροι ή, πάντως, όχι χειρότεροι από τους ειδικούς». Επιπλέον, η κοινωνία των πολιτών θα πολιτευθεί κατά το συµφέρον της, οι ολίγοι κατά το ίδιον αυτών συµφέρον.

Ο συγγραφέας θεωρεί ότι η ανάσχεση της πορείας της Ελλάδας, αλλά και της ανθρωπότητας, προς τον όλεθρο θα επέλθει µόνον µε την υπέρβαση του ολιγαρχικού καθεστώτος και την αντιπροσωπευτική µετάλλαξη της πολιτείας. 

***

[update 21-4-2014 ]

Απόσπασμα από το βιβλίο:

[σελ. 203] […] Προφανώς δεν άλλαξε το DNA του Έλληνα με την είσοδό του στο κράτος-έθνος. Το κράτος που εννοεί να ενσαρκώνει το πολιτικό σύστημα προσιδιάζει σε μια κοινωνία που μόλις εξέρχεται από τη φεουδαρχία. Όχι όμως σε μια βαθιά ανθρωποκεντρική κοινωνία. Οι στρεβλώσεις που επισημαίνονται οφείλονται ακριβώς στο αναντίστοιχο του προ-πολιτειακού (προ-αντιπροσωπευτικού και προ-δημοκρατικού) κράτους με την προσιδιάζουσα στον ανθρωποκεντρικό Έλληνα δημοκρατική ή, κατ’ ελάχιστον, αντιπροσωπευτική συμπεριφορά. Παρ’ όλα αυτά, οι καθεστωτικές και βαθιά αντιδραστικές ελίτ, με προέχουσα τη διανόηση, προκειμένου να υποστηρίξουν το διακύβευμα του κράτους, έριξαν όλο τους το βάρος στην ενοχοποίηση της κοινωνίας και του παρελθόντος της. Η άποψη αυτή, όπως προείπα, είναι εξ ολοκλήρου ανιστορική και περιέχει ιδεολογικό δόλο, αν όχι βαθιά άγνοια.

Γ. Κοντογιώργης, Οι ολιγάρχες:  Η δυναμική της υπέρβασης και η αντίσταση των συγκατανευσιφάγων, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2014, σελ. 203 (απόσπασμα)

Σάββας Μιχαήλ: «Το διακύβευμα δεν είναι απλώς η δημοκρατία, είναι η ζωή…»

(…)Αλλά το ζητούμενο που η ίδια η κρίση με τις δραματικές της συνέπειες (μαζική ανεργία, επισιτιστική κρίση κλπ) έθεσε και θέτει με οξύτητα είναι η αναδιοργάνωση όλων των κοινωνικών σχέσεων μέσα από τις οποίες παράγονται ή αναπαράγονται οι όροι της ζωής. Το διακύβευμα δεν είναι απλώς η δημοκρατία, είναι η ζωή, μια ζωή που αξίζει να ζεις, μια ζωή με αξιοπρέπεια.(…)

Σάββας Μιχαήλ, Η φρίκη μιας παρωδίας, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2013, σελ. 62-63.

 

πηγή: Φούμαρα

Ulrich Beck, Από τον Μακιαβέλλι στη Μερκιαβέλλι

Ulrich Beck, Από τον Μακιαβέλλι στη Μερκιαβέλλι: Η γερμανική Ευρώπη και οι στρατηγικές εξουσίας της κρίσης, μετάφραση: Νέδα Αθ. Κανελλοπούλου – Μαλούχου, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2013,  ISBN 978-960-16-4802-6.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Στον περίφηµο λόγο του σε φοιτητικό ακροατήριο στο Αµβούργο το 1953, ο Τόµας Μαν καλούσε τους Γερµανούς να µην επιδιώξουν ξανά τη δηµιουργία µιας «γερµανικής Ευρώπης». Τώρα, όµως, ως αποτέλεσµα της κρίσης του ευρώ, φαίνεται να έχουµε οδηγηθεί ακριβώς εκεί: η µεγαλύτερη οικονοµική δύναµη της Ευρώπης είναι σήµερα σε θέση να επιβάλλει τους όρους της ώστε να µπορούν οι αδύναµες χώρες του ευρώ να συνεχίσουν να δανείζονται, σε τέτοιο βαθµό που η δηµοκρατική αυτονοµία των κοινοβουλίων της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Ισπανίας -και τελικά και της ίδιας της Γερµανίας- γκρεµίζεται.

Ποιες είναι οι συνέπειες των αµφιλεγόµενων σκληρών µέτρων που επιβάλλει η Γερµανία για το πολιτικό τοπίο της Ευρώπης; Πώς µπορεί να επιλυθεί η διαµάχη ανάµεσα στους αρχιτέκτονες της Ευρώπης και στους υποστηρικτές των παραδοσιακών µοντέλων εθνικής κυριαρχίας; Και πώς µπορούν να συγκεραστούν οι κανόνες διαχείρισης της κρίσης µε τις αρχές της δηµοκρατίας σε µια Ευρώπη της οποίας η σταθερότητα είναι σε κίνδυνο;

Απόσπασμα από το βιβλίο:

[…]Εκ πρώτης όψεως, όλα στην ευρωπαϊκή κρίση περιστρέφονται γύρω από τα χρέη, τα ελλείμματα του προϋπολογισμού, τα δημοσιονομικά προβλήματα. Το πραγματικό, το βαθύτερο ερώτημα όμως είναι: Πόσο αλληλέγγυα μπορεί, πόσο αλληλέγγυα πρέπει, πόσο αλληλέγγυα οφείλει να είναι ή, έστω, να γίνει η Ευρώπη;

Όσοι ταυτίζουν την Ευρώπη με το ευρώ στην πραγματικότητα την έχουν ήδη εγκαταλείψει στην τύχη της. Η Ευρώπη είναι ένας συνασπισμός πρώην μεγάλων πολιτισμών και πρώην μεγάλων δυνάμεων που θέλουν να ξεφύγουν από το πολεμικό παρελθόν τους. Η αλαζονεία των Βορειοευρωπαίων απέναντι στα απείθαρχα κράτη του Νότου αποκαλύπτει ιστορική αμνησία και πολιτισμική άγνοια κυριολεκτικά κτηνώδεις. Χρειάζεται πραγματικά να υπενθυμίσουμε ότι η Ελλάδα δεν είναι μόνον ένα κράτος που χρωστάει, αλλά το λίκνο της Ευρώπης, των κατευθυντήριων ιδεών και αξιών της; […]

Ulrich Beck, Από τον Μακιαβέλλι στη Μερκιαβέλλι: Η γερμανική Ευρώπη και οι στρατηγικές εξουσίας της κρίσης, μετάφραση: Νέδα Αθ. Κανελλοπούλου – Μαλούχου, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2013, σελ. 49-50 (αποσπάσματα).

Δείτε και:

Η δύναμη της Μερκιαβέλι (Το Βήμα, 14-10-2012)

ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ, ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΑΥΡΑΚΑΚΗΣ, Λαϊκισμός, Αντιλαϊκισμός και Κρίση, εκδόσεις Νεφέλη

Νικόλας Σεβαστάκης, Γιάννης Σταυρακάκης, Λαϊκισμός, Αντιλαϊκισμός και Κρίση, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2012, ISBN 978-960-504-046-8.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Το θέμα αυτής της μελέτης είναι συγκεκριμένο: η συγκρότηση του σημερινού αντιλαϊκιστικού λόγου. Σε αυτόν τον λόγο, η αυτόματη σχεδόν διάγνωση (κάποιου είδους) λαϊκισμού συνυπάρχει με ευρύτερες αξιώσεις για την ερμηνεία της κρίσης και των αιτίων της. Σε όλες όμως τις περιπτώσεις, ο αντιλαϊκιστικός λόγος ενεργοποιεί μια βασική αφετηριακή πεποίθηση: ότι ο λαϊκισμός, και ιδιαίτερα ένας αριστερόστροφος ή προοδευτικός/αντιστασιακός λαϊκισμός, συνιστά εδώ και καιρό τον κύριο στρατηγικό εχθρό κάθε έλλογης πολιτικής, κάθε μεταρρυθμιστικής αγαθής βούλησης. […] Ο αντιλαϊκιστικός λόγος διεκδικεί πια με τη μεγαλύτερη ένταση το μονοπώλιο της ορθής χρήσης του δημόσιου λόγου και της πρακτικής πολιτικής φρόνησης. Εκδηλώνεται συγχρόνως ως η αυταπόδεικτη αλήθεια του πραγματικού, των όρων ύπαρξης και συγκρότησης της πραγματικής ζωής απέναντι στις «ονειροβασίες» των αντιπάλων του. […] Η κυρίαρχη πολιτική κλίση του σημερινού αντιλαϊκισμού είναι ένας ολιγαρχικός ελιτισμός σε απόκλιση από τον πυρήνα αξιών μιας φιλελεύθερης και κοινωνικής δημοκρατίας.
(Νικόλας Σεβαστάκης)

Η διαμάχη λαϊκισμού-αντιλαϊκισμού αναδύεται πλέον σε αξονική διαιρετική τομή της ελληνικής δημόσιας σφαίρας. Από τη μία, όπως ήταν αναμενόμενο, τα αιτήματα των κοινωνικών στρωμάτων και των πολιτών που βιώνουν τη βίαιη καθοδική κοινωνική κινητικότητα σταδιακά συντάσσονται μεταξύ τους σε ένα διεκδικητικό πλαίσιο που αντιπαραθέτει τον «λαό» στις εγχώριες και ευρωπαϊκές πολιτικές και οικονομικές ελίτ. Από την άλλη, όπως δεν ήταν το ίδιο αναμενόμενο, ανίκανες και απρόθυμες να οικειοποιηθούν παραγωγικά και να μετουσιώσουν το «λαϊκό», οι εν λόγω ελίτ επιχειρούν να το απωθήσουν ανάγοντάς το στο σύστοιχό του «λαϊκιστικό», στο οποίο βολικά φορτώνουν κάθε κακοδαιμονία. […] Το κρίσιμο ερώτημα είναι μάλλον το εξής: πώς είναι δυνατόν να καλλιεργηθεί ένας υπεύθυνος λαϊκός-δημοκρατικός πόλος – ένας υπεύθυνος, δημοκρατικός λαϊκισμός; […] Πρόκειται για ένα στοίχημα ανοιχτό, μιας και ο δεσμός ανάμεσα στα λαϊκά-δημοκρατικά αιτήματα και τον φορέα, το πολιτικό υποκείμενο, που θα κατορθώσει να αναλάβει την αντιπροσώπευσή τους είναι αμφίδρομος, χαρακτηρίζεται από πλαστικότητα. Ο πολιτικός φορέας κατασκευάζει, επινοεί εκείνο που συγχρόνως αντιπροσωπεύει· προσφέρει στον «λαό» μορφή και προσανατολισμό.
(Γιάννης Σταυρακάκης)

Δείτε και:

• Χρ. Ηλιάδης, Μετά τον εθνικολαϊκισμό; (ΑΥΓΗ/ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ, 6-1-2013)

Ο Ζήσης Παπαδημητρίου για το βιβλίο του Karl Heinz Roth,» H Ελλάδα και η κρίση. Τι έγινε και τι μπορεί να γίνει»

KARL HEINZ ROTH, H Ελλάδα και η κρίση. Τι έγινε και τι μπορεί να γίνει, μετάφραση Δημήτρη Λάμπου, Εκδόσεις Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2012, ISBN:978-960-9488-32-7.

Παραθέτουμε την βιβλιοκριτική του Ζήση Παπαδημητρίου που δημοσιεύθηκε στις 20-10-2012 στο ένθετο «Αναγνώσεις» της Αυγής:

Μια φωνή από τη Γερμανία

ΤΟΥ ΖΗΣΗ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

πηγή: ΑΥΓΗ/ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ, 20-10-2012

Στις αρχές του καλοκαιριού κυκλοφόρησε στη Γερμανία από τον γνωστό εκδοτικό οίκο VSA του Αμβούργου το βιβλίο του Κάρλ Χάϊντς Ροτ, με τίτλο “Griechenland. Was tun?”. O Ροτ, γιατρός στο επάγγελμα, έγκριτος ιστορικός και διευθυντής του Ιδρύματος για τη Μελέτη της Κοινωνικής Ιστορίας του 20^ού και 21^ου Αιώνα που εδρεύει στη Βρέμη, υπήρξε ως φοιτητής ηγετικό στέλεχος της Σοσιαλιστικής Φοιτητικής Γερμανικής Ένωσης (SDS) την εποχή του κινήματος διαμαρτυρίας τη δεκαετία του ‘60. Βαθύς γνώστης της ιστορίας του λαού μας, λάτρεψε και λατρεύει τη χώρα μας, έτοιμος πάντα να συγκρουστεί με τα κατεστημένα γερμανικά συμφέροντα που θέλουν την Ελλάδα προτεκτοράτο.

Παρακολουθώντας, εδώ και χρόνια ανελλιπώς τις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα μας, καταγράφει και αναλύει, με απόλυτα εμπεριστατωμένο τρόπο, την οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση, όπως αυτή διαμορφώθηκε με την εμφάνιση της κρίσης, επισημαίνοντας και σχολιάζοντας κριτικά τα βασικά αίτια που οδήγησαν την Ελλάδα στο χείλος του γκρεμού. Για τον συγγραφέα, η κρίση που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρωπότητα είναι κρίση του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος και της  Ευρώπης ειδικότερα, η οποία, όπως άλλωστε και οι ΗΠΑ, λειτούργησε ως Ελντοράντο του χρηματοπιστωτικού συστήματος, το οποίο έχει επιβληθεί πλήρως στην πραγματική οικονομία, μετατρέποντας τις κυβερνήσεις των χωρών σε άβουλα εκτελεστικά όργανα του τραπεζικού συστήματος και των κερδοσκόπων.

Χωρίς να υποτιμά τα δομικά προβλήματα που ταλανίζουν εδώ και δεκαετίες την ελληνική οικονομία και κοινωνία, με κυρίαρχο το πελατειακό σύστημα, ο συγγραφέας αποκαλύπτει και σχολιάζει με καυστικό τρόπο τις διαχρονικές ευθύνες της Γερμανίας για την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας, η οποία, όπως τονίζει, με τη βοήθεια των ντόπιων μεταπρατών πέρασε κυριολεκτικά υπό τον έλεγχο μιας ανελέητης υπερεθνικής νεοϊμπεριαλιστικής μαφίας.

Στη συνέχεια, ο συγγραφέας παρουσιάζει και αναλύει με εξονυχιστικό τρόπο την πορεία των διαπραγματεύσεων με την Τρόικα, από το 2008 και εντεύθεν, αποδεικνύοντας πως η χώρα βιώνει έκτοτε μια de facto αναγκαστική διαχείριση, με κύριο στόχο όχι την ανάπτυξη αλλά την εξυπηρέτηση του χρέους και την αποπληρωμή των δανειστών της. Γράφει χαρακτηριστικά: «Η εσπευσμένη επικύρωση του πρώτου προγράμματος λιτότητας […] πραγματοποιήθηκε χάρη στον παραμερισμό πολλών συνταγματικών ρυθμίσεων οι οποίες στέκονταν εμπόδιο στην εγκαθίδρυση μιας εκ των πραγμάτων de facto αναγκαστικής διαχείρισης». Καταγγέλλει, μάλιστα, την πολιτική τάξη στην Ελλάδα, ότι συνειδητά συνεργάστηκε με την Τρόικα «για την παράκαμψη των θεσμών και των δομών της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας» (σελ. 91), ευτελίζοντας το πολιτικό σύστημα της χώρας και ανοίγοντας διάπλατα  μονοπάτια για τους επίδοξους νεοναζί, οι οποίοι, εκμεταλλευόμενοι την απόγνωση αλλά και την άγνοια των απλών ανθρώπων υποσκάπτουν συστηματικά τα θεμέλια του έστω και κολοβού κοινοβουλευτικού συστήματος.

Αφού σχολιάσει άκρως εμπεριστατωμένα και την πολιτική των αριστερών κομμάτων στη χώρα μας, ο συγγραφέας στο «διά ταύτα» θεωρεί πως η όποια προσπάθεια για την αντιμετώπιση της κρίσης και τη διατύπωση εναλλακτικών λύσεων οφείλει να είναι «διακρατική, αντικαπιταλιστική  και να βασίζεται στη λαϊκή δημοκρατία» (σελ. 120). Απομονωμένες πρωτοβουλίες σε εθνικό και μόνον επίπεδο είναι καταδικασμένες σε αποτυχία. Ήρθε η ώρα για μια νέα αρχή. Με αφορμή την ελληνική κρίση, η Αριστερά και κυρίως η ευρωπαϊκή Αριστερά καλείται να δραστηριοποιηθεί ενάντια στα συμφέροντα του χρηματοπιστωτικού συστήματος και του πολυεθνικού κεφαλαίου, που οδηγούν το πλανήτη μας στην καταστροφή. «Δεν μπορούμε απλά να παραιτηθούμε και να παρακολουθήσουμε με σταυρωμένα χέρια αυτές τις πρακτικές των κυρίαρχων ελίτ, καθώς αυτές επιταχύνουν την έμφυτη τάση του καπιταλιστικού συστήματος προς την αυτοκαταστροφή. Πρέπει να σταματήσουμε επειγόντως αυτή την εξέλιξη και να αντιμετωπίζουμε τους σχεδιαστές και τους εφαρμοστές των προγραμμάτων λιτότητας με μια αξιόπιστη εναλλακτική πρόταση» (σελ 123), που δεν μπορεί να είναι άλλη από τον ανελέητο αγώνα ενάντια στο βάρβαρο  καπιταλιστικό σύστημα.

Αξίζει να σημειωθεί, πως το βιβλίο αυτό του Καρλ Χάϊντς Ροτ αποτελεί πλέον στη Γερμανία το ευαγγέλιο όλων εκείνων που βρίσκονται δίπλα στη χώρα μας και συμπάσχουν με το δοκιμαζόμενο εργαζόμενο ελληνικό λαό. Σε συνεργασία με τις κατά τόπους Ελληνικές Κοινότητες, το βιβλίο έχει παρουσιαστεί και συνεχίζει να παρουσιάζεται σε πολλές πόλεις της Γερμανίας ξεσηκώνοντας κύμα αλληλεγγύης με την Ελλάδα.

———————————-

Ο Ζήσης Δ. Παπαδημητρίου είναι ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Νομικής του ΑΠΘ

http://avgi-anagnoseis.blogspot.gr/2012/10/blog-post_2135.html