Ζείδωρη απόλαυση (Για το βιβλίο του Θάνου Σταθόπουλου «Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30», εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 2023)

Θάνος Σταθόπουλος, Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 2023, ISBN: 978-960-572-617-1.

 

Ο Θάνος Σταθόπουλος μέσα από μια sui generis γραφή σαγηνεύει τον αναγνώστη και τον οδηγεί στη ζείδωρη απόλαυση.
Συνδυάζοντας την ποίηση με το δοκίμιο και την αποφθεγματική γλώσσα σφηρυλατεί ένα πολυπρισματικό έργο στο οποίο ο αναγνώστης επανέρχεται ξανά και ξανά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι «πειραγμένες» διασκευές σε σημαντικά κείμενα αλλά και η παράθεση καίριων αποσπασμάτων από διάφορα έργα. Αυτός ο καταιγιστικός τρόπος όχι μόνο δεν κουράζει τον αναγνώστη αλλά αντιθέτως καθιστά ιδιαίτερα ελκυστικό το βιβλίο.
Πρόκειται για ένα έργο γεμάτο εκπλήξεις. Σημειώνω δείγματος χάριν την αναφορά του συγγραφέα στον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά (σελ.168-169). Ξεχωρίζουν προσέτι οι αναφορές στον μέγιστο Ε. Χ. Γονατά (σελ. 79-81 και 109), στον Γιώργο Ιωάννου (σελ. 82-83), στο Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη (σελ. 88-90 και 146), στον Ν. Καχτίτση (σελ. 128), στον Ε. Αρανίτση (σελ. 91-93), στον D. Bowie (σελ. 156-157), στο Μ. Κατσαρό (σελ. 157), στον Ν. Καρούζο (σελ. 165).

Σταχυολογώ εν συνεχεία ελάχιστες καίριες φράσεις από το βιβλίο:

Ι

Τα θραύσματα είναι ολόκληρα. (σελ. 223)

ΙΙ

Εντέλει, καθένας έχει τον κύκλο του, αντί να σπάει τον κύκλο του. (σελ. 115)

ΙΙΙ

Αναπνέω από προκατάληψη. (σελ. 62)

Συνελόντι ειπείν, «υπάρχει πάντα ένα έλλειμμα» (σελ. 262), που δεν αφορά βεβαίως το εξαιρετικό βιβλίο του Θάνου Σταθόπουλου. Μάλλον ταιριάζει «γάντι» στο παρόν σημείωμα.

Ηράκλειο Κρήτης, 31 Μαρτίου 2024
Γ. Μ. Βαρδαβάς

Νικόλας Σεβαστάκης, [Πολιτική παράλυση]

Νικόλας Σεβαστάκης, Πολιτική χειραφέτηση και κοινωνική κριτική, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2024,ISBN: 978-960-435-8437-4.

Απόσπασμα από την Εισαγωγή του βιβλίου: 

(…) Οι παράγοντες που οδηγούν το δημοκρατικό κράτος σε πολιτική παράλυση δεν ανάγονται μόνο στην παγκόσμια οικονομία αλλά και σε ιδέες ξένες ή εχθρικές προς τη βασική κανονιστική αρματωσιά των κοινωνιών μας, ιδέες που παράγονται στο εσωτερικό και όχι κάπου «εκεί έξω». Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν ζει με όρους πολιτικής κοινωνίας, αφού έχει διαρρηχθεί πλήρως η σχέση με τη γραμματική των θεσμών και την ιστορία. Και αυτό είναι μια σοβαρή πηγή εσωτερικής εξασθένισης όλων των θεσμικών συστημάτων. (…)

Νικόλας Σεβαστάκης, Πολιτική χειραφέτηση και κοινωνική κριτική, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2024, σελ. 13-14.

Μια “προφητεία” και ένας αφορισμός του Γιάννη Κιουρτσάκη

Γιάννης Κιουρτσάκης, Η τρελή σοφία ή τα ανίερα ιερά – Δοκίμιο για το καρναβάλι και τη γλώσσα του, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2003, ISBN: 978-960-211-667-8.

Ι

(…) ο διάχυτος σχετικισμός των ημερών μας δεν γνωρίζει κατά βάθος μήτε την άρνηση μήτε την κατάφαση, μήτε το ανίερο μήτε το ιερό, οδηγώντας μας έτσι μοιραία στην α- διαφορία και από κει στον μηδενισμό, ο οποίος δεν είναι με τη σειρά του, αν θέλουμε να πάμε ως την άκρη των πραγμάτων, παρά η άλλη όψη του ολοκληρωτισμού: ένας άλλος τρόπος να εξαλειφθεί η ετερότητα, δηλαδή σε έσχατη ανάλυση μια αναγωγή του ανθρώπινου στοιχείου στο άψυχο πράγμα, του Άλλου στο παντοτινά Ίδιο. (…)

Γιάννης Κιουρτσάκης, Η τρελή σοφία ή τα ανίερα ιερά – Δοκίμιο για το καρναβάλι και τη γλώσσα του, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2003,σελ. 63-64.

ΙΙ

(…) χρειάζεται να είσαι θνητός για να ζήσεις.

Γιάννης Κιουρτσάκης, Η τρελή σοφία ή τα ανίερα ιερά – Δοκίμιο για το καρναβάλι και τη γλώσσα του, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2003, σελ. 49.

Μιχάλης Γκανᾶς, Πεθαίνουνε πολλοί μαζί

Μιχάλης Γκανάς, Ποιήματα 1978-2012, εκδόσεις Μελάνι, β’ έκδοση, Αθήνα 2016, ISBN: 978-960-9530-59-0.

 

 

ΠΕΘΑΙΝΟΥΝΕ ΠΟΛΛΟΙ ΜΑΖΙ

Πεθαίνουνε πολλοί μαζί,

οὔτε τά οὖζα οὔτε τά δημοτικά,

κανένα ἀντισηπτικό

δέν τούς γλιτώνει.

Τούς θάβουν ὄρθιους μέ τά τρανζίστορ.

 

[Από την ποιητική συλλογή Ἁκάθιστος Δεῖπνος (1978)]

Μιχάλης Γκανάς, Ποιήματα 1978-2012, εκδόσεις Μελάνι, β’ έκδοση, Αθήνα 2016, σελ. 25.

Αναγνωστική ανασκόπηση 2023

 

Όπως κάθε χρόνο η τελευταία μας ανάρτηση είναι αφιερωμένη στα βιβλία που ξεχωρίσαμε μέσα στη χρονιά:

 

1. Joseph Roth, Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2017.

Το opus magnum του μέγιστου Joseph Roth. Η απόλυτη αναγνωστική εμπειρία.

2. Μιχάλης Μακρόπουλος, Το δέντρο του Ιούδα, εκδόσεις Κίχλη, Αθήνα 2014.

Για το βιβλίο είχαμε γράψει  εδώ.

3. Γιώργος Κουτσούκος, Μικρές αποστάσεις, εκδόσεις Κίχλη, Αθήνα 2023.

Για το βιβλίο είχαμε γράψει εδώ.

4. Χρήστος Οικονόμου, Πες της, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2023.

Η γραφή του Χρήστου Οικονόμου είναι καταιγιστική και πολυπρισματική. Ίσως το καλύτερο βιβλίο του.

5. Νικόλας Σεβαστάκης, Καταγωγή ή οι ιστορίες των άλλων, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2023.

Για το εξαιρετικό μυθιστόρημα του Νικόλα Σεβαστάκη είχαμε γράψει εδώ.

6. Κώστας Μπαρμπάτσης, Λυκοχαβιά, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2022.

Για το βιβλίο είχαμε γράψει εδώ.

7. Μιχάλης Αλμπάτης,  Και οι νεκροί ας θάψουν τους νεκρούς τους, εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2022.

Για το βιβλίο του Μιχάλη Αλμπάτη είχαμε γράψει εδώ.

8. Σπύρος Γιανναράς, Με ραμμένη φτέρνα, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2023.

Για το σημαντικό βιβλίο του Σπύρου Γιανναρά είχαμε γράψει εδώ.

9. Joseph Roth, Περιπλανώμενοι Εβραίοι, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2023.

 

10. Θάνος Σταθόπουλος, Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 2023.

 

Καλή χρονιά και καλές αναγνώσεις!

Δημήτρης Αγγελής, Πρόσεξε μήν ἀφανιστεῖς καί χάσεις τήν ἀγάπη

Δημήτρης Αγγελής, Η πόλη Μαρία, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2023, ISBN:978-960-435-858-8.

ΠΡΟΣΕΞΕ ΜΗΝ ΑΦΑΝΙΣΤΕΙΣ

ΚΑΙ ΧΑΣΕΙΣ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ

Καί νά προσέχεις ὅπου πᾶς

μήν εἶναι πάντα νύχτα.

 

Μή βρεῖς ἀνθρώπους βλοσυρούς,

σύννεφα μαλωμένα.

 

Ὅταν λυπᾶσαι μή χιονίζει ἁπαλά

στόν κῆπο νάνους καί ροδάκινα

κλεμμένα.

 

Ἐκεῖ στά ξένα.

 

Δημήτρης Αγγελής, Η πόλη Μαρία, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2023, σελ. 25.

 

Αλληλοπεριχώρηση και ισομέρεια (Για το βιβλίο «Μέ ραμμένη φτέρνα» του Σπύρου Γιανναρά)

Σπύρος Γιανναράς, Με ραμμένη φτέρνα, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2023, ISBN: 978-960-505-597-4.

[«Ἀρχὴ σοφίας ἡ τῶν ὀνομάτων ἐπίσκεψις». Μια διευκρίνηση για τον τίτλο του κειμένου: Ακόμα και ένα οιονεί εκπαιδευτικό έλλειμμα μπορεί να οδηγήσει σε μια μεταγνωστική προοπτική. Αυτό οι μάχιμοι εκπαιδευτικοί το γνωρίζουν καλά. Ευρισκόμενος εσχάτως σε κάποιο τμήμα του σχολείου μου το βίωσα εμπράκτως: εγώ να ομιλώ περί αλληλοπεριχώρησης και κάποια παιδιά περί…ισομέρειας (με την έννοια που έχει ο όρος στη Χημεία)].

Το βιβλίο του Σπύρου Γιανναρά Μέ ραμμένη φτέρνα (εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2023) συνιστά το opus magnum του συγγραφέα. Πρόκειται για την πρώτη του αναμέτρηση με τη μεγάλη φόρμα, αν και ήδη από την εποχή των διηγημάτων είχε διαφανεί η τάση του για εκτεταμένα κείμενα.

Η υπαρξιακή διάσταση υφέρπει αλλά και διαπνέει ολόκληρο το έργο και διαπλέκεται αρμονικά με την άρτια γλωσσική και υφολογική επένδυση. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την πολυπρισματική γραφή, την υπαινικτικότητα της αφήγησης και τα επιτυχημένα λογοπαίγνια, δίνουν ένα εξαιρετικό αποτέλεσμα (λέει λόγου χάριν σε ένα σημείο ο συγγραφέας: «Ἡ εὐτυχία, νὰ ξέρεις, θέλει μιὰ ζωὴ γιὰ νὰ στηθεῖ καὶ μιὰ στιγμὴ νὰ χαθεῖ», σελ. 281).

Διαβάζοντας το βιβλίο αθέλητα και απροσδόκητα μου ήρθε στο νου, mutatis mutandis, το αριστουργηματικό φιλμ του Γκοντάρ «Η ελεγεία του έρωτα».

Ο συγγραφέας εκφράζει και εδώ την αέναη έγνοια του για τη λογοτεχνία. Ο ήρωας του έργου Σωτήρης Κριεζώτης προσπαθεί να συνέλθει ύστερα από μια ρήξη του αχίλλειου τένοντα και έχοντας να αντιμετωπίσει την απόλυση του από την εργασία του, την απόρριψη του από την κοπέλα του και έναν πολύμηνο εγκλεισμό. Για τρεις ημέρες γίνεται ένας φλανέρ σε μια πόλη ανοίκεια και ανέστια. Θα βιώσει καταστάσεις μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας με γνώμονα την αναζήτηση της προσωπικής του ταυτότητας. Μέσω του alter ego του (του Ιεζεκιήλ) και εξαιτίας της σοβούσης κρίσης του 2015 γρήγορα αυτή η αναζήτηση θα περάσει από το ατομικό στο συλλογικό.

Ο συγγραφέας καταφέρνει με τρόπο μοναδικό να συνδυάσει αρμονικά το παραδοσιακό με το μοντέρνο και να εκφράσει τους προβληματισμούς του για τη γραφή, την ανάγνωση, τη λογοτεχνία, την τέχνη, τον πολιτισμό αλλά και για ζέοντα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, όπως, δείγματος χάριν, της κοινωνικής ανισότητας, που τείνει στην εποχή μας να καταστεί perpetuum mobile, κατά την εύστοχη διατύπωση του Zygmunt Bauman.

Υπάρχουν επίσης αναφορές στην διυποκειμενικότητα, στην έκλειψη του υποκειμένου και στην καλειδοσκοπική, θραυσματική πραγματικότητα της ύστερης νεωτερικότητας. Όλα αυτά και πολλά άλλα με πλήθος διακειμενικών αναφορών.

Εντυπωσιάζουν στο έργο και τα χορικά που είναι γραμμένα σε θαυμάσια γλώσσα και δεν λειτουργούν εν παρόδω αλλά εξυπηρετούν την εξέλιξη του έργου.

Θα μπορούσαμε να σταθούμε σε πάρα πολλά σημεία του έργου. Σταχυολογούμε ελάχιστα μόνο από τα πάμπολλα που αξίζει να σημειωθούν:

1. Το αδιέξοδο του παροντισμού:

«(…) Ἕνα ἀτέρμονο τώρα, δίχως αὔριο καὶ χωρὶς χτές(…)

(…) Ἕνα ἀλλόκοτο συνονθύλευμα ἐντοπιότητας καὶ ἀρνησιπατρίας μᾶς κρατάει ἐγκλωβισμένους σ’ ἕνα ἀπροσδιόριστο, σ’ ἕνα νεκρωμένο τώρα. (…)» (σελ. 57)

2. Το ζείδωρο της Ανάστασης:

«(…) Αὐτό εἶναι ἡ Ἀνάσταση! Ἡ ὁλικὴ ἐπαναφορὰ τῆς Ἀγάπης. (…)» (σελ. 157)

 (…) Ἡ ἁφήγηση εἶναι ἡ ἐκ νέου εἰσαγωγὴ στὴν ὕπαρξη. Δὲν εἶναι χαμένος χρόνος, ἀλλά προσδοκία ἀναστημένου χρόνου. (…)» (σελ. 159)

3. Μια μεγάλη αλήθεια με διαχρονικό πεδίο εφαρμογής:

«(…) Ἡ δική μας παρακμὴ δὲν ἔχει τίποτα τὸ μνημειῶδες (…)» (σελ. 190)

4. Περί ακηδίας:

«(…) Ἀκηδία σημαίνει πὼς εἶμαι τὸ ὑποκείμενο, μαζὶ καὶ τὸ ἀντικείμενο μιᾶς εγκατάλειψης(…)»

(σελ. 236)

Κλείνουμε το σύντομο σημείωμα μας με την αναφορά του συγγραφέα στους δια Χριστόν σαλούς. Νομίζω ότι το απόσπασμα που ακολουθεί είναι ό, τι καλύτερο έχει γραφτεί σχετικώς:«(…) Ὅμως ἡ σαλότητα εἶναι δύσκολο πράγμα, δὲν εἶναι ἀστεῖο. Μακάρι νὰ εἶχα τέτοια δύναμη∙ τὴ δύναμη νὰ σηκώνω βουνά. Γιατὶ πιὸ εὔκολα σηκώνεις στὰ χέρια ἕνα βουνό, παρὰ τὸν σκοτωμένο ἑαυτό σου. Γιατὶ αὐτὸ κάνουν οἱ κατὰ Χριστόν σαλοί∙ σκοτώνουν σὲ κάθε τους βῆμα τὸ ἔλλογο ἐγώ τους, χωρὶς νὰ χάνουν τὰ λογικά τους. Ἀπὸ τρελὸ ἔρωτα γιὰ τὸν Χριστό. Ἀδειάζουν ἀπ’ τὰ πάντα, ἀκόμα καὶ ἀπὸ τὴν ἀσφάλεια τῆς λογικῆς, γιὰ νὰ κάνουν χῶρο μέσα τους γιὰ τὴν αγάπη.(…)» (σελ. 278-279).

Αντέχετε;

Ηράκλειο Κρήτης, 27-28 Οκτωβρίου 2023

Γ. Μ. Βαρδαβάς

Τάκης Παυλοστάθης, Ποιήματα και Πεζά (1964-1999)

Τάκης Παυλοστάθης, Ποιήματα και Πεζά 1964-1999, εκδόσεις Νεφέλη, επιμέλεια: Δημήτρης Αρμάος, Αθήνα 2006, ISBN: 978-960-211-805-4.

 

ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

ΣΕ ΜΙΚΡΗ ΠΟΛΗ

Παλιὸ σκιερὸ ψηλοτάβανο μαγαζὶ

κάτω ἀπ’ τὸν κατακόρυφο ἥλιο.

Σὰ νὰ ἔχουν φυτέψει (ἤ θάψει) πλατάνια

δροσερὰ ἀπὸ αἰῶνες μέσα στοὺς τοίχους

κάπου μιὰ πηγὴ νὰ ὑπάρχει

κι ἔρχονται πολλοὶ κατὰ τὶς δώδεκα

τὸ μεσημέρι γιὰ νερὸ

φεύγοντας μὲ μιὰ ἐφημερίδα στὸ χέρι.

 

Τάκης Παυλοστάθης, Ποιήματα και Πεζά 1964-1999, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2006, σελ. 106.

Δημήτρης Περοδασκαλάκης, Η τράπεζα

Δημήτρης Περοδασκαλάκης, Μες στο λευκό και μες στο μαύρο, εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2005, ISBN: 978-960-336-104-6.

Η ΤΡΑΠΕΖΑ

Ξέρεις πολλά.

Μα ν’ αγνοείς την τράπεζα των λουλουδιών

το επιτόκιο τους το υψηλότατο;

Εκτός κι αν είσαι αλλεργικός στην άνοιξη

και το χρηματιστήριό της.

Δημήτρης Περοδασκαλάκης, Μες στο λευκό και μες στο μαύρο, εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2005, σελ.10.

Παρουσίαση του βιβλίου «Καταγωγή ή οι ιστορίες των άλλων» του Νικόλα Σεβαστάκη την Πέμπτη 5 Οκτωβρίου 2023 στη Θεσσαλονίκη

Η τραγικότητα της ζωής και του θανάτου [Για το βιβλίο του Μιχάλη Αλμπάτη «Και οι νεκροί ας θάψουν τους νεκρούς τους»]

Μιχάλης Αλμπάτης,  Και οι νεκροί ας θάψουν τους νεκρούς τους, εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2022, ISBN: 978-960-589-157-2.

«Εμείς, θα μπορούσαμε να ζήσουμε χωρίς τους νεκρούς;» διερωτάται ο R. M. Rilke στις Ελεγείες του Duino.

Ο Μιχάλης Αλμπάτης ξεδιπλώνει το συγγραφικό του τάλαντο σε ένα εκτεταμένο μυθιστόρημα σχεδόν 500 σελίδων. Η ιδέα του έργου εξαιρετική: Ο δεκαπεντάχρονος Φανούρης ανακαλύπτει ότι έχει το σπάνιο χάρισμα να συνομιλεί με τους νεκρούς και να μεταφέρει τις επιθυμίες τους. Με το θείο του θα ξεκινήσουν ένα ταξίδι στα γύρω χωριά, όπου ο Φανούρης θα εκδηλώσει δημοσίως το χάρισμα του (φυσικά με το αζημίωτο) για να καταλήξουν στην πόλη του Ηρακλείου. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα απότομης, θα λέγαμε, ενηλικίωσης. Ο Αλμπάτης συνδυάζει επιτυχημένα πολλούς και ετερόκλητους τρόπους αφήγησης (γκροτέσκο, κωμικό, τραγικό, θρίλερ, αστυνομικό κλπ). Ο συγγραφέας φαίνεται να γνωρίζει καλά τη νοοτροπία της Κρήτης κατά τη δεκαετία του ’50 καθώς και πολλές ιστορίες από εκείνη την εποχή. Μια από αυτές τη γνωρίζω κι εγώ από προσωπική εμπειρία. Αναφέρομαι στην ιστορία του πολεμιστή της Μικράς Ασίας, που είχε χαθεί και οι χωριανοί του τον θεωρούσαν νεκρό μέχρι που επέστρεψε στο χωριό του. Αυτό ακριβώς συνέβη και στον προπάππου μου, όπως μου είχε αφηγηθεί ο ίδιος. Τον είχαν για νεκρό, του κάνανε μάλιστα και μνημόσυνα μέχρι που γύρισε στο χωριό του.

Το βιβλίο, παρά την μεγάλη του έκταση, δεν κουράζει καθόλου τον αναγνώστη. Βεβαίως προτιμητέο, νομίζω, θα ήταν να έχει μικρότερη έκταση. Κάποιες παρεκβάσεις είναι στα όρια της βαττολογίας, ενώ υπάρχει ακατανόητα υπερβολική χρήση καλολογικών στοιχείων. Μου φαίνεται, επειδή είμαι συνομήλικος με το συγγραφέα, ότι εδώ υφέρπει μια προβολή της εμμονής των παλιών δασκάλων της δημοτικής εκπαίδευσης με τα καλολογικά στοιχεία, που ήταν ιδιαίτερα έντονη κατά τη δεκαετία του ογδόντα. Σε κάθε περίπτωση, η ευγλωττία και η καλλιέπεια του ύφους δεν συνιστούν μανιέρα. Οι υπόλοιπες υπερβολές (έντονος αντικληρικαλισμός, σουρεαλιστικές και ερωτικές σκηνές) εξυπηρετούν άμεσα ή έμμεσα την πλοκή.
Παρά πάντα ταύτα το έργο διακρίνεται για τη συνοχή του και σε καμία περίπτωση δεν «κάνει κοιλιά».

Θεωρώ ότι η χρήση της κρητικής διαλέκτου θα έπρεπε να ήταν πιο αισθητή και πιο εκτεταμένη. Καταλαβαίνω ωστόσο ότι ο συγγραφέας ήθελε να απευθυνθεί σε ένα ευρύτερο κοινό, πάρα το γεγονός ότι το θέμα του έργου ήταν ακραιφνώς «Κρητικό». Ο συγγραφέας αποφεύγει περίτεχνα δυο συχνές παγίδες που συναντάμε σε ανάλογες περιπτώσεις: τον καζαντζακισμό και τη στείρα ηθογραφία. Συνελόντι ειπείν, πρόκειται για ένα βιβλίο που, παρά τις επιμέρους αδυναμίες του, αξίζει να διαβαστεί.

Γ. Μ. Βαρδαβάς

Παρουσίαση του βιβλίου του Νικόλα Σεβαστάκη «Καταγωγή ή οι ιστορίες των άλλων» την Τρίτη 10/10/2023 στην Αθήνα

Ο ΙΑΝΟΣ και οι Eκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ σας προσκαλούν την Τρίτη 10 Οκτωβρίου 2023 στις 20:30 στην παρουσίαση του βιβλίου του Νικόλα Σεβαστάκη Καταγωγή ή οι ιστορίες των άλλων.

Ο συγγραφέας θα συνομιλήσει με τους:

Νίκο Δαββέτα, συγγραφέα
Εριφύλη Μαρωνίτη, δημοσιογράφο

Χρίστος Λάσκαρης – Απλώς, μια επιφάνεια

Χρίστος Λάσκαρης, Ποιήματα, εκδόσεις Τύρφη, Θεσσαλονίκη 2022, ΙSBN: 978-618-5540-12-8.

 

Οὔτε εὐτυχισμένος,

οὔτε δυστυχισμένος∙

ἁπλῶς μιὰ ἐπιφάνεια,

ποὺ πάνω της

κάνει τσουλήθρα ὁ χρὀνος.

 

Χρίστος Λάσκαρης, Ποιήματα, εκδόσεις Τύρφη, Θεσσαλονίκη 2022, σελ. 80.

Σε αναγνωστική προτεραιότητα το Σεπτέμβριο

Σε αναγνωστική προτεραιότητα την τρέχουσα περίοδο έχουμε τα παρακάτω βιβλία:

• Μιχάλης Αλμπάτης, Και οι νεκροί ας θάψουν τους νεκρούς τους, εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2022

• Ρενέ Ζιράρ, Κεκρυμένα από καταβολής, εκδόσεις Γ. Α. Κουρής, Αθήνα 1994

• Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Αρχείον, Α.Σ.Ε., Θεσσαλονίκη 1991

• Σπύρος Γιανναράς, Με ραμμένη φτέρνα, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2023

• Τάκης Παυλοστάθης, Ποιήματα και Πεζά 1964-1999, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2006

Θρησκεία, Ιδεολογία, Πολιτισμός στη σύγχρονη εποχή

Χριστόφορος Ελ. Αρβανίτης, Θρησκεία – ιδεολογία – πολιτισμός στη σύγχρονη εποχή, εκδόσεις Επίκεντρο (σειρά: CEMES 27), Θεσσαλονίκη 2020, ISBN: 978-960-458-513-7.

πηγή: bookpress

Για τη μελέτη του Χριστόφορου Ελ. Αρβανίτη «Θρησκεία, Ιδεολογία, Πολιτισμός στη σύγχρονη εποχή» (πρόλογος: Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, εκδ. Επίκεντρο)

Του Γιώργου Σιακαντάρη*

Δυστυχώς τα περισσότερα βιβλία στη χώρα μας τα σχετικά με την ανάλυση της θρησκείας και των θρησκευτικών στάσεων και συμπεριφορών χωρίζονται είτε στην κατηγορία επιφανειακών αντικληρικαλιστικών πονημάτων είτε σ’ αυτά που λειτουργούν ως «ιδεολογικοί μηχανισμοί» ενός διχαστικού δήθεν ορθόδοξου λόγου. Το βιβλίο του Χριστόφορου Ελ. Αρβανίτη, Επίκουρου Καθηγητή Κοινωνιολογίας του Χριστιανισμού και της Θρησκείας, ενός από τους πιο διεισδυτικούς και ανοικτόμυαλους αναλυτές της Θρησκείας ως κοινωνικού και παράγωγου πολιτισμού φαινομένου, δεν αποτελεί απλώς εξαίρεση: Αποτελεί οδηγό για το ποια μπορεί να είναι η προοδευτική ματιά στην ανάλυση της θρησκείας ως πολύπλοκης διαδικασίας που δεν μπορεί να αναλώνεται σε υπεραπλουστεύσεις ενός αντικληρικαλισμού ή ενός ορθόδοξου εθνικισμού.

Για να μη παρερμηνευτούν αυτές οι γραμμές, εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με ανάλυση του θρησκευτικού φαινομένου αυτού καθαυτού, με ένα θεολογικό έργο δηλαδή, αλλά με την ανάλυση των σχέσεων της θρησκείας με το κοινωνικό, ιδεολογικό και πολιτισμικό περιβάλλον της. Επομένως, έχουμε μια εξαιρετική κοινωνιολογία της θρησκείας. Κατ’ αυτή την κοινωνιολογία, η θρησκεία ενοποιεί ανθρώπους διαφορετικούς μεταξύ τους όσον αφορά τις ταξικές και τις πολιτικές τους ιδεολογίες. Η επιρροή της θρησκείας μάλιστα είναι πιο δυνατή, εκεί όπου αποδυναμώνεται η επιρροή της πολιτικής. Βεβαίως ο συγγραφέας δεν παραλείπει να τονίζει και την άλλη πλευρά, τον διαχωριστικό λόγο των θρησκειών, μόνο που αυτόν τον αποδίδει όχι τόσο στο θεολογικό και θρησκευτικό περιεχόμενο τους, όσο στον τρόπο που τις χειρίζονται οι ίδιες οι εκκλησίες αλλά και τα εθνικά κράτη.

Η θρησκεία ως προϊόν και παράγωγο των επιμέρους ανθρώπινων πολιτισμών αποτελεί κοινωνική κατασκευή, αλλά ταυτοχρόνως και πολιτισμικό στοιχείο, όπως αυτό αναδύεται μέσα από διαφορετικές συλλογικότητες. Βεβαίως όλα τα παραπάνω δεν ισχύουν διαχρονικά, αλλά μόνο στο πλαίσιο της νεωτερικότητας, πρώιμης και ύστερης, πρώτης και δεύτερης. Κατά τον συγγραφέα, και πολύ σωστά, είναι λανθασμένες εκείνες οι ερμηνείες που αποβάλλουν τη θρησκεία από τη νεωτερικότητα. Εκείνο που αποβάλλει η νεωτερικότητα δεν είναι η θρησκεία, αλλά η ταύτιση της με την κοσμική εξουσία.

Γίνονται θρησκείες οι ιδεολογίες;

Οι ιδεολογίες ως συστήματα επεξεργασμένων ιδεών της ανθρώπινης νόησης είναι παράγοντες σύγκρουσης και ανατροπής. Τι το κοινό επομένως μπορούν να έχουν με τις θρησκείες; Στις παραδοσιακές κοινωνίες η θρησκεία αποτελούσε το θεμέλιο της γνώσης, αλλά και της ευσέβειας. Την υποχώρηση της ως κανόνα συμπεριφοράς κατά τον 18ο και 19ο αιώνα έρχεται να καλύψουν οι ιδέες που παράγονται στους κόλπους των αστικών και εργατικών μαζών. Είναι τώρα οι ιδεολογίες που προβάλλονται ως νέες θρησκείες. Οι ιδρυτές των ιδεολογιών εμφανίζονται με το κύρος των ιδρυτών των μεγάλων θρησκειών. Η εκκοσμίκευση δεν είναι μόνο άρνηση της ταύτισης του κοσμικού με το ιερό, είναι και θρησκειοποίηση των ιδεολογιών. Ο Χριστόφορος Αρβανίτης μας μαθαίνει ένα πολύ σοβαρό πράγμα. Αφενός πως ιδεολογία δεν σημαίνει πάντοτε στρεβλή συνείδηση και αφετέρου πως στην κοινωνία τίποτα δεν είναι καθαρό, τίποτα δεν είναι άσπρο-μαύρο. Εκεί που σ’ ένα φαινόμενο το προσεκτικό μάτι διακρίνει πολλά αρνητικά στοιχεία, το ίδιο προσεχτικό και ανεχτικό -όχι αμερόληπτο- μάτι μπορεί να διακρίνει και τους σπόρους μιας άμεσης ή βραχυπρόθεσμης προοδευτικής αλλαγής.

Το θρησκευτικό φαινόμενο συνδέεται και με την εξουσία. Όχι μόνο με την εκ πρώτης όψεως εξουσία που κατέχουν οι μεγάλες Εκκλησίες, αλλά και με τον τρόπο που οι θρησκείες επηρεάζουν και επηρεάζονται από τις πολιτικές ιδεολογίες. Επομένως, καθαρές καταστάσεις τύπου από εδώ η κοσμικότητα και από εκεί το ιερό δεν υπάρχουν ακόμη και στις ύστερες νεωτερικές κοινωνίες. Ο συγγραφέας βλέπει το πώς οι εθνικισμοί χρησιμοποιούν τις θρησκείες αλλά και το πώς αυτές τους χρησιμοποιούν. Ενδεικτική για το δεύτερο η διχαστική στάση του μακαριστού Χριστόδουλου τόσο στα θέματα των ταυτοτήτων όσο και στο Μακεδονικό. Βεβαίως, ο εθνικισμός των θρησκειών δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μόνο αρνητικό φαινόμενο. Αυτός προήλθε από μια από τις πιο ριζοσπαστικές ιδέες του 19ου αιώνα. Αυτή ήταν η κεντρική ιδέα της Γαλλικής Επανάστασης, κάθε έθνος ένα κράτος, κάθε κράτος ένα έθνος. Οι εθνικές θρησκείες αρνούνται την μέχρι τότε νομιμοποίηση της εξουσίας του μονάρχη και το cuius regio eius religio (ότι ο βασιλιάς και η θρησκεία).

Ο αρχικός εθνικισμός των εκκλησιών, παράδειγμα η αυτονόμηση της Ελλαδικής Εκκλησίας από το Πατριαρχείο, συμβάδιζε με την ανάδειξη των εθνικών κρατών. Επειδή όμως όλα τα ωραία δεν διαρκούν πολύ, στη συνέχεια ο εθνικισμός εργαλειοποιήθηκε. Δυστυχώς, και οι εθνικές Εκκλησίες τον ακολούθησαν σ’ αυτόν τον δρόμο. Ας προσέξουμε όμως ότι ο συγγραφέας, ο οποίος είναι μέλος της Διεθνούς Αμνηστίας και της Ένωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, δεν αναζητεί κάποιες παρεκτροπές του θρησκευτικού αλλά διαβλέπει κοινωνικές τάσεις. Δεν είναι ζήτημα εγκατάλειψης από τη θρησκεία και τις εκκλησίες των αρχών τους αλλά ζήτημα προσαρμογής τους στα νέα δεδομένα και στην ανάγκη διατήρησης των εξουσιών τους.

Ο Επίκουρος Καθηγητής διαβάζει με καινοτόμο τρόπο και το πώς υψηλοί διανοητές αναλύουν το θρησκευτικό φαινόμενο. Ο Χομπς θεωρεί πως ο φυσικός νόμος ως αρχή είναι εκ Θεού. Αυτό όμως δεν νομιμοποιεί τις απαιτήσεις της Εκκλησίας να θεωρεί πως η εξουσία και αυτή προέρχεται εκ θεού. «Η Εκκλησία μέσα σε μια Πολιτεία δεν μπορεί να αξιώνει καμία θεσμική εξουσία, καθώς κάτι τέτοιο θα είχε ως συνέπεια την αφαίρεση εξουσιών από τον Λεβιάθαν και θα εισήγαγε τη διαρχία» (σ. 82). Ο Χομπς πρώτος θεωρεί πως η εκκλησιαστική εξουσία μπορεί να εκφράζεται μόνο μέσα από την ενότητά της με την πολιτική. Ο Ρουσσώ, πάλι, αφενός δεν επιθυμεί να αμφισβητήσει την πίστη κανενός, αλλά αφετέρου διαχωρίζει το κράτος ως αρμόδιο για ζητήματα λαϊκής κυριαρχίας από τη θρησκεία ως αρμόδια για δογματικά και θεολογικά ζητήματα. Στη βάση αυτού του διαχωρισμού ασκεί δριμύτατη κριτική στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Ο Χομπς αποδέχεται ως μοντέλο διακυβέρνησης την ενοποίηση των δυο εξουσιών, ενώ ο Ρουσσώ διαχωρίζει τις δυο εξουσίες και για τα εγκόσμια αποδίδει προτεραιότητα στην κρατική εξουσία. Αυτό τον καθοδηγεί και στον τριπλό διαχωρισμό των θρησκειών. Σ’ αυτή του χωρίς ναούς και θυσιαστήρια ανθρώπου, σ’ αυτή του πολίτη μιας χώρας με τα δόγματα και τους θεσμούς λατρείας της και σε αυτή της κυριαρχίας του ιερέα ως διαμεσολαβητή με τον Θεό. Ο Φόιερμπαχ με τη σειρά του προσφεύγει στην ανθρωπολογία για να εξηγήσει την πίστη προς τον Θεό. Ο άνθρωπος –υποστηρίζει– δημιουργεί καθ’ εικόνα και ομοίωσή του τον Θεό και μετά αυτός ο Θεός δημιουργεί κατά τη δική του εικόνα και ομοίωση τον άνθρωπο. Ο Κοντ ορμώμενος από τη θεωρία των «τριών σταδίων» της ανθρωπότητας (θεολογικό, μεταφυσικό, θετικό) βλέπει στη θρησκεία το κατώτερο επίπεδο της ανθρώπινης γνώσης, για να μετατρέψει στη συνέχεια τη θετική σκέψη σε θρησκεία της ανθρωπότητας. Στη συνέχεια εξετάζει τις αντιλήψεις των λεγόμενων ουτοπιστών (Μπέικον, Μουρ, Σαιν Σιμόν και πολλών άλλων) για το θρησκευτικό φαινόμενο.

Ο κοινωνιολόγος της θρησκείας είναι ιδιαίτερα απαξιωτικός όσον αφορά το πως αντιλαμβανόταν το θρησκευτικό φαινόμενο ο Μαρξ. Νομίζω όμως πως τον αδικεί λίγο, όταν τον κατηγορεί για άγνοια της θρησκείας αλλά και για υπεραπλούστευση των παραμέτρων της. Αν και στη ρήση του Μαρξ για τη θρησκεία ως «όπιο του λαού» δεν ξεχνά να τονίσει και την λίγο πιο πάνω αναφορά πως αυτή αποτελεί «τον αναστεναγμό του καταπιεσμένου». Αυτή η θέση κάνει πιο πολύπλοκη τη σχέση του Μαρξ με τη θρησκεία και όχι όπως την «μετέφρασε» ο σοβιετικός διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός ως ψευδή συνείδηση. Για τον Μαρξ –κατά τη γνώμη μου– οι θρησκείες δεν ήταν μόνο μια «ψευτιά» αλλά και μια έκφανση του βαθμού ωριμότητας / ανωριμότητας του κοινωνικού. Η φιλελεύθερη παρέμβαση (Λοκ, Σμίθ, Μιλ, Τοκβίλ, θα πρόσθετα και τον Κοντορσέ) δεν εξετάζει τις βάσεις της θρησκευτικής πίστης και συμπεριφοράς, απλά στηλιτεύει την επέμβαση του κλήρου στις ελευθερίες και στα δικαιώματα του ανθρώπου. Θα πρόσθετα πως αν ο φιλελευθερισμός αναχθεί μόνο σ’ αυτό, τότε και αυτός προσεγγίζει πολύ ρηχά το θρησκευτικό φαινόμενο.

Η σχέση θρησκείας και πολιτισμού

Η σχέση θρησκείας και πολιτισμού καθορίζεται από το γεγονός πως η θρησκεία ως κοινωνικό φαινόμενο έχει άπειρες πολιτισμικές εκφάνσεις, απορροφά και ενσωματώνει στο περιεχόμενό της στοιχεία των πολιτισμών πάνω στους οποίους αναπτύσσεται, νοηματοδοτεί συμπεριφορές που έχουν πολιτιστικό αποτύπωμα, αναπαράγει, συμπορεύεται και υποστηρίζει συγκεκριμένες ιδεολογίες, αποτελεί συλλογικό βίωμα και πράξη. Επομένως, από ιστορικής οπτικής γωνίας, για κανένα λόγο δεν μπορεί να γίνει δεκτή η αυτονόμηση της θρησκείας από τον πολιτισμό. Η θρησκεία ως φορέας συγκεκριμένων ιδεολογιών καλύπτει μεγάλο μέρος του ανθρώπινου πολιτισμού. Εδώ εξετάζεται και ο ρόλος των τεσσάρων ουμανισμών (της Αναγέννησης, της Μεταρρύθμισης, της Επανάστασης, του Φιλελευθερισμού) στη διαμόρφωση των σχέσεων θρησκείας και πολιτισμού. Για να καταλήξουμε στην ανάγκη υποστήριξης της πολυπολιτισμικής συνύπαρξης, στην εποχή που με αφορμή τις ακρότητες του «πολιτικά ορθού», δήθεν «φιλελεύθεροι» και «φιλελεύθερες» αρνούνται την πολυπολιτισμικότητα. Αυτοί/ες, πίσω από την ισλαμοφοβία τους αποκρύπτουν την ξενοφοβία τους (σ. 266). Την ίδια στιγμή όμως χαράσσονται και όρια στην πολυπολιτισμικότητα. Αυτά διαμορφώνονται από τη στιγμή που αυτή, σε αντίθεση με τους αρχικούς στόχους της, χρησιμοποιείται για τη γκετοποίηση και όχι την επικοινωνία μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμών και θρησκειών.

Αθεϊστές και άθεοι

Η διαδρομή μας συνεχίζεται με την περιγραφή των θρησκευτικών συμπεριφορών. Διακρίνονται τέσσερεις. Εκκλησιαστικότητα με θρησκευτικότητα όπου η εξωτερική εμφάνιση της τήρησης των εκκλησιαστικών λατρειών συνοδεύεται από την ειλικρινή πίστη. Εκκλησιαστικότητα για το θεαθήναι και όχι για λόγους πραγματικής πίστης. Θρησκευτικότητα χωρίς τήρηση του εκκλησιαστικού. Και τέλος άρνηση και της θρησκευτικότητας και της εκκλησιαστικότητας. Ενώ κάνει και τη γνωστή διάκριση αγνωστικισμού και αθεϊσμού. Εδώ όμως μεγαλύτερη σημασία –κατ’ εμέ– έχει η διάκριση μεταξύ αθεϊστών (φανατικοί της αθεΐας και του αντικληρικαλισμού) και άθεων (χωρίς μίσος και περιφρόνηση προς τους ένθεους). Και γιατί εξετάζονται όλα αυτά; Γιατί όλες αυτές οι θρησκευτικές συμπεριφορές παράγουν πολιτισμό και αναπαράγονται απ’ αυτόν.

Μετά απ’ όλα αυτά, και όχι στην αρχή όπως λανθασμένα κάνουν πολλοί μελετητές, προσφεύγει στους διάφορους ορισμούς του θρησκευτικού φαινομένου και της πίστης. Για να ολοκληρώσει με την καταγραφή των θρησκευτικών συλλογικοτήτων στην Ευρώπη και την ανάγκη ανοχής που προκύπτει από την πολυθρησκευτικότητα της ευρωπαϊκής ηπείρου. Μια πολυθρησκευτικότητα που αποτελεί ένα open space της συνύπαρξης ένθεων διαφορετικών δογμάτων και άθεων. Ο Χριστόφορος Αρβανίτης βεβαίως δεν υποτιμά το βαθμό δυσκολίας αυτής της συνύπαρξης στο βαθμό που, σε αντίθεση με την πολυπολιτισμικότητα, οι μονοπολιτισμικές ταυτότητες παρέχουν ασφάλεια, ενότητα και συνοχή στα μέλη τους. Εδώ η θρησκεία και η εκκλησία καλούνται να παίξουν τον ενωτικό και όχι τον διχαστικό πολιτισμικό τους ρόλο. Και μπορούν, αν θέλουν. Γιατί στο βιβλίο τονίζεται πως η ενότητα και όχι ο διχασμός ενυπάρχει στον πυρήνα της μη εργαλειοποιημένης ανοικτής θρησκευτικής συνείδησης και ταυτότητας.

Σήμερα, κυρίως στη χώρα μας, αλλά όχι μόνο, ο θρησκευτικός χώρος αναδεικνύεται ως ο κατεξοχήν αντιευρωπαϊκός χώρος. Αυτό όμως δεν προκύπτει από το περιεχόμενο της θρησκείας, αλλά από την εκμετάλλευση και τη διαστρέβλωση με δόλια μέσα αυτού του περιεχομένου. Στο πλαίσιο αυτής της θέσης του ασκεί μια από τις πιο δριμύτατες κριτικές, εκ των έσω, στις πρακτικές και τους αναχρονισμούς ισχυρών εκκλησιαστικών κύκλων μέσα στην Ορθοδοξία. Πρακτικές και αναχρονισμοί που τις περισσότερες φορές συγκρούονται με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με τον βιβλικό-ευαγγελικό και χριστολογικό λόγο αγάπης γι’ όλους (χαρακτηριστικές περιπτώσεις ο προαναφερθείς μακαριστός Χριστόδουλος και ο λόγιος Χρήστος Γιανναράς).

Θα ήθελα όμως να κάνω εδώ μια παρατήρηση. Ούτε κι ο βιβλικός-ευαγγελικός και χριστολογικός λόγος είναι εντελώς απαλλαγμένος από στοιχεία εμπάθειας και άρνησης του διαφορετικού άλλου. Μόνο ο Διαφωτισμός μπορεί να ισχυριστεί πως εκφράζει κάτι τέτοιο. Βεβαίως δεν μπορεί κανείς φίλος του Διαφωτισμού να μη συμφωνεί με φωνές σαν αυτή του συγγραφέα, όταν αυτές τονίζουν πως «ο αλληλοσεβασμός και η αλληλεγγύη μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων είναι έννοιες οι οποίες στην πράξη δημιουργούν δεσμούς φιλίας και αγάπης μεταξύ των πιστών διαφορετικών θρησκευμάτων. Ο ρατσισμός και η ξενοφοβία αποτελούν προϊόντα ανωριμότητας και ανασφάλειας, ενδεχομένως δε και προϊόντα αλαζονείας σε προσωπικό και εθνικό επίπεδο…» (σ. 280). Βεβαίως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία αποτελούν και προϊόν της χαμένης αξιοπρέπειας (Μάικλ Σαντέλ) των λιγότερο ευνοημένων στρωμάτων (Τζον Ρολς). Αλλά ο συγγραφέας έχει δίκιο όταν υποστηρίζει πως ακόμη και αν ως δια μαγείας εξαφανίζονταν όλες οι υλικές ανάγκες και ανισότητες, οι συγκρούσεις για τις ταυτότητες μεταξύ των ανθρώπων δεν θα καταργούνταν. Η πίστη και η θρησκεία καλούνται να μειώνουν και όχι να αυξάνουν τις συγκρούσεις που βασίζονται σε προνεωτερικούς διαχωρισμούς. Μόνο η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία μπορεί να πατήσει ο διάλογος της συνύπαρξης θρησκειών και πολιτισμών. Και βέβαια μακριά από αντιδραστικές φωνές, όπως αυτή του Σάμιουελ Χάντιγκτον και του δικού μας Χρήστου Γιανναρά, τους οποίους πολλές φορές ο Επίκουρος Καθηγητής φέρνει ως αντιπαράδειγμα στο νηφάλιο χριστιανικό λόγο Αγάπης του Αρχιεπισκόπου Τιράνων Αναστάσιου και του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίου. Αν λάβουμε υπόψη μας πως στο θεολογικό χώρο είναι δημοφιλείς αυτές οι μισαλλόδοξες φωνές και όχι αυτές της Ορθοδοξίας ως αγάπης, κατανοούμε πόσο σημαντικό είναι να υπάρχουν και να διαβάζονται τέτοια βιβλία.

Απόσπασμα από το βιβλίο:

«Σήμερα οι κλειστές κοινωνίες του φόβου και της εθνικιστικής και φυλετικής ασφάλειας έχουν επανέλθει και επιδιώκουν να κυριαρχήσουν, κατά τον τρόπο των οκτώ μηνών τρομοκρατίας από τον Κριτία και τους Τριάκοντα Τυράννους. Ο ηθικός και πολιτισμικός μηδενισμός του Παλαιού Ολιγαρχικού, καταδείχθηκε μέσα από την τυραννία των Τριάκοντα, καθώς και η καταπολέμηση της ελευθερίας της σκέψης και της αλήθειας βασίστηκε, κυρίως, στη δυσπιστία έναντι του ανθρώπινου πολιτισμού. Η επιστροφή σε τέτοιες επιλογές ή σε επιλογές Ιεράς Εξέτασης και Μυστικής Αστυνομίας αποτελούν επιλογές για επιστροφή σε μια κοινωνία θηρίων για την αλλαγή της οποίας ο ευρωπαϊκός πολιτισμός έχυσε πολύ αίμα» (σ. 284)

_______________________________

*Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι συγγραφέας και δρ Κοινωνιολογίας. Τελευταίο βιβλίο του, η μελέτη «Το πρωτείο της δημοκρατίας – Σοσιαλδημοκρατία μετά τη σοσιαλδημοκρατία» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια)

https://bookpress.gr/kritikes/idees/16003-thriskeia-ideologia-politismos-sti-sygxroni-epoxi-tou-xristoforou-el-arvaniti-kritiki

Τι διάβασα φέτος το καλοκαίρι (με χρονολογική σειρά)

1. Χρήστος Οικονόμου, Πες της, εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2023

2. Κλεοπάτρα Λυμπέρη, Νίκος Καρούζος: Συναντήθηκα με το θαύμα σαν φίλος, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 2020

3. Νικόλας Σεβαστάκης, Καταγωγή ή οι ιστορίες των άλλων, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2023

4. J. Roth, Ο θρίαμβος της ομορφιάς / Η προτομή του αυτοκράτορα, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2022

5. Δ. Χατζής, Το τέλος της μικρής μας πόλης, εκδόσεις Το Ροδακιό, Αθήνα 2008

6. Κώστας Μπαρμπάτσης, Λυκοχαβιά και άλλες ιστορίες, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2022

7. J. Roth, Ο θρύλος του αγίου πότη, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2006

8. Κική Δημουλά, Εκτός σχεδίου, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 2020

9. Πρόδρομος Χ. Μάρκογλου, Ο χώρος της Ιωάννας και ο χρόνος του Ιωάννη, εκδόσεις Νεφέλη, γ’ έκδοση, Αθήνα 1998

10. Ματθαίος Ζευγόλης, Στάση αναμονής, εκδόσεις Απόπειρα, Αθήνα 2023

11. Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Συνοδεία, β’ έκδοση, εκδόσεις ΑΣΕ, Θεσσαλονίκη 1984

Χρίστος Λάσκαρης, Τρία Ποιήματα

 

Χρίστος Λάσκαρης, Ποιήματα, εκδόσεις Τύρφη, Θεσσαλονίκη 2022, ΙSBN: 978-618-5540-12-8.

I

ΓΙ’  ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΣΚΑΒΟΥΝ ΒΑΘΙΑ

Τὸν κέρδισε ἡ σιωπή.

Εἶχε πολὺ

μέσα στὴν ποίηση βαδίσει.

 

Χρίστος Λάσκαρης, Ποιήματα, εκδόσεις Τύρφη, Θεσσαλονίκη 2022, σελ. 180

 

***

ΙΙ

ΑΝΕΡΑΣΤΑ ΒΙΒΛΙΑ

Ὑπάρχουν βιβλία

ποὺ χέρι δὲν τὰ χάιδεψε.

 

Ἔμειναν μιὰ ζωὴ στὸ ράφι.

 

Χρίστος Λάσκαρης, Ποιήματα, εκδόσεις Τύρφη, Θεσσαλονίκη 2022, σελ. 185

***

ΙΙΙ

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ

Διάβαζα ἕνα ποίημα γιὰ τὴν ἄνοιξη,

ὅταν τὴν εἶδα

νὰ ἔρχεται ἀπὸ μακριά

μισὴ γυναίκα,

μισὴ ὄνειρο.

κατέβαινε τὸ μονοπάτι κάτω

στεφανωμένη

μὲ ἄνθη κερασιᾶς.

Τότε κατάλαβα

τὶ δύναμη ἔχουν τὰ ποιήματα.

 

Χρίστος Λάσκαρης, Ποιήματα, εκδόσεις Τύρφη, Θεσσαλονίκη 2022, σελ. 141.

 

Joseph Roth, Περὶ εὐλάβειας καὶ πίστεως

Joseph Roth, Ὁ θρίαμβος τῆς ὀμορφιᾶς / Ἡ προτομὴ τοῦ αὐτοκράτορα, μετάφραση: Μαρία Ἀγγελίδου – Ἄγγελος Ἀγγελίδης, ἐκδόσεις Ἄγρα, Ἀθήνα 2022, ISBN: 978-960-505-551-6.

(…) Εἶδα ἀνθρώπους εἰλικρινεῖς καὶ πιστοὺς τῆς ἀλήθειας νὰ καταντοῦν ἀπατεῶνες, Καμιὰ ἀνθρώπινη ἀρετὴ δὲν εἶναι αἰώνια σὲ τοῦτον τὸν κόσμο, μία μόνο: ἡ ἀληθινὴ εὐλάβεια. Ὁ πιστὸς δὲν μπορεῖ νὰ μᾶς ἀπογοητεύσει, ἀφοῦ τίποτα ἐγκόσμιο, τίποτα ἐπίγειο δὲν μᾶς ὑπόσχεται. Ὁ ἀληθινὸς πιστὸς δὲν μᾶς ἀπογοητεύει, ἐπειδὴ δὲν γυρεύει ἐδῶ στὴ γῆ τὸ συμφἐρον καὶ τὸ κέρδος του. (…)

Joseph Roth, Ὁ θρίαμβος τῆς ὀμορφιᾶς / Ἡ προτομὴ τοῦ αὐτοκράτορα, μετάφραση: Μαρία Ἀγγελίδου – Ἄγγελος Ἀγγελίδης, ἐκδόσεις Ἄγρα, Ἀθήνα 2022, σελ. 114-115.

Κώστας Μπαρμπάτσης, Λυκοχαβιά

Κώστας Μπαρμπάτσης, Λυκοχαβιά, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2022, ISBN: 978-960-04-5262-4.

Ανέκαθεν αντιμετώπιζα με επιφύλαξη τα εκτεταμένα διηγήματα. Αντιθέτως λάτρευα και λατρεύω τη μικρή φόρμα. Αυτή η υποκειμενική κατάθεση προτιμήσεων έχει άμεση σχέση με την «καθυστέρηση» της ανάγνωσης της Λυκοχαβιάς του Κώστα Μπαρμπάτση.

Ο συγγραφέας επιτυγχάνει να περιγράψει με ενάργεια και χωρίς διδακτισμούς μια εποχή που έχει περάσει ανεπιστρεπτί: την ελληνική επαρχία της Κατοχής και του Εμφυλίου με όλα τα οιονεί «προνεωτερικά» συμπαρομαρτούντα. Η χρήση της ιδιωματικής γλώσσας όχι μόνο δεν κουράζει τον αναγνώστη αλλά είναι απαραίτητη στην οικονομία του έργου. Μου έκανε ιδιαίτερη αίσθηση το γεγονός ότι δεν υπάρχει ανισότητα στα 6 διηγήματα της συλλογής, πράγμα εξαιρετικά σπάνιο για τέτοιου είδους έργα. Προσωπικά ξεχώρισα το «Πεσκέσι» και τη «Λυκοχαβιά», χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υστερούν σε αξία τα υπόλοιπα.

Νομίζω ότι το έργο θα έπιανε κορυφή λογοτεχνικά, αν τα διηγήματα είχαν μικρότερη έκταση. Η μεγάλη έκταση κάπου κουράζει τον αναγνώστη αν και στη Λυκοχαβιά τίποτα δεν είναι περιττό. Νομίζω ωστόσο ότι οι παραλληλισμοί, εκ μέρους ορισμένων αναγνωστών, με άλλα ανάλογα έργα είναι άστοχοι. Φυσικά για αυτό ο συγγραφέας δεν φέρει καμία ευθύνη. Κάθε έργο διεκδικεί την ταυτότητα του και έχει τη δική του αυτοτέλεια.

Η Λυκοχαβιά είναι η πρώτη -και ομολογουμένως λίαν επιτυχημένη- συγγραφική απόπειρα του Κώστα Μπαρμπάτση. Ευχόμαστε ολόψυχα να έχει ανάλογη συνέχεια και (γιατί όχι;) να αναμετρηθεί και με τη μικρή φόρμα.

Απείρανθος Νάξου, 4 Αυγούστου 2023

Γ. Μ. Βαρδαβάς

Νικόλας Σεβαστάκης, Καταγωγή

Νικόλας Σεβαστάκης, Καταγωγή ή οι ιστορίες των άλλων, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2023, ISBN: 978-618-07-0505-8.

«Μέ τρομάζει ἡ ἀπουσία τοῦ παρόντος», γράφει κάπου ο Πεντζίκης.
Πράγματι στο εξαιρετικό νέο μυθιστόρημα του Νικόλα Σεβαστάκη Καταγωγή ή οι ιστορίες των άλλων (εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2023) το παρελθόν σηματοδοτεί τις εξελίξεις. Η ανάδειξη της μνήμης ως ζείδωρου παράγοντα υπέρβασης των τραυμάτων και των ματαιώσεων του παρελθόντος κυριαρχεί. Ταυτόχρονα ο συγγραφέας διαπλέκει αρμονικά το πραγματολογικό του υλικό (πολιτική ιστορία της χώρας από τη χούντα μέχρι την τραγωδία στο Μάτι) με τις ανθρωπολογικές του αναζητήσεις (διυποκειμενικότητα, αναζήτηση ταυτότητας, ετερότητα) χωρίς να στερεί τον αναγνώστη ειδολογικά και υπαρξιακά από τις χάρες της λογοτεχνίας καθεαυτής. Νομίζω ότι η δεύτερη αυτή απόπειρα του συγγραφέα να αναμετρηθεί με το μυθιστόρημα είναι και η πλέον επιτυχημένη. Το έργο φαίνεται ότι είναι πολύ καλά δουλεμένο. Η αφήγηση δεν είναι μονότροπη, ούτε φλύαρη. Αντιθέτως ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή ενίοτε με το υπαινικτικό στοιχείο γεγονός που την απογειώνει. Ένα μυθιστόρημα που αξίζει την προσοχή μας.

Απείρανθος Νάξου, 23 Ιουλίου 2023

Γ. Μ. Βαρδαβάς